YURTTAŞLIK HAKLARI,Türkiye'de Yurttaşlık Hakları

YURTTAŞLIK HAKLARI. Yurttaşlık ya da vatandaşlık bir kişiyle bir devlet arasındaki hukuki bağdır. Bu bağ devlet ile bireyin karşılıklı hak ve ödevlerini içerir. Bu hak ve ödevlerin kapsamı, her ülkenin kendi anaya¬sası ve yasalarıyla belirlenmiştir. Bir devletin yurttaşı olmak, o ülkede yürürlükte olan yasalara uymak, siyasal ve sosyal haklardan yararlanmak ve o devletin koruması altında bulunmak demektir.
Bir ülkenin yurttaşı olmak her insanın temel hakkıdır. 1948 tarihli İnsan Haklan Evrensel Bildirisi'nin 15. maddesinde, herke¬sin yurttaşlık hakkı olduğu, hiç kimsenin keyfi olarak yurttaşlığından ya da yurttaşlık değiş¬tirme hakkından yoksun bırakılamayacağı be¬lirtilmiştir.
Bireyin hangi devletin yurttaşı olduğu, ge¬nellikle doğduğu ülkeye ya da anne-babasının yurttaşlık durumuna bağlıdır. Bir kişi birden çok devletin yurttaşı da olabilir. Örneğin, ABD'de doğmuş, ama babası İngiliz olan bir kimse her iki ülkenin de yurttaşı sayılır. Yabancıyla evlenen bir kişi, eşinin bağlı bulunduğu devletin yurttaşlığına geçse bile, kendisi tersini istemedikçe ülkesinin yurttaşlı¬ğını da korur. Buna çifte vatandaşlık ya da çifte uyrukluk denir.
Uluslararası hukuk kapsamında uyrukluk, bir kişinin hangi devletin yurttaşı olduğunu, hangi devletin koruması altında bulunduğunu anlatan bir terimdir. Gemilerin, uçakların ve şirketlerin de uyrukluğu vardır, ama bu terim genellikle insanlar için kullanılır. Yurttaşı olduğu ülkenin dışında yaşayan ya da yabancı bir ülkeyle ekonomik ya da hukuki ilişkisi olan kişi, uyruğu olduğu ülkenin koruması altındadır.
Uyrukluk, özellikle uluslararası hukuk açı¬sından büyük önem taşır. Örneğin, suçluların geri verilmesiyle ilgili olarak, bazı ülkelerin yasaları başka bir ülkede suç işlemiş kendi uyruğundaki kişileri geri vermeyi engeller.
Türkiye'de de Türkiye Cumhuriyeti uyruklu kişilerin suç nedeniyle yabancı bir ülkeye geri verilemeyeceği anayasal bir hükümdür. Ayrı¬ca, bir devlet yabancı uyruklu bir kişiyi sınır dışı ederse, uyruğu olduğu devletin onu kabul etme zorunluluğu vardır.
Ülkeler, yabancı uyruklu kişilere malvarlığı edinme ve hukuki güvencelerden yararlanma gibi haklar tanımıştır. Ama yabancı uyruklu¬lar, kendi yurttaşlarının sahip olduğu oy verme, kamu görevinde bulunma ya da parla¬mentoya girme gibi siyasal haklardan genel¬likle yararlandırılmazlar. Son dönemlerde, özellikle Avrupa birliğini oluşturma çabaları¬nın etkisiyle, bazı Avrupa ülkeleri yabancı işçilere yerel yönetim seçimlerinde oy kullan¬ma ve bu yönetimlere seçilme hakkı ver¬miştir.
Bazen savaş yüzünden ya da siyasal, dinsel ve etnik baskılarla, bazı kişiler kendi ülkeleri¬ni terk ederek başka ülkelere sığınır ve mülteci olurlar. Mülteciler kendi ülkelerinin yurttaşlığını yitirir ve kendi devletlerinin ko¬rumasından çıkarlar. Başka bir ülkenin yurt¬taşlığına kabul edilinceye kadar vatansız ka¬lırlar. Bu süre içinde mültecilerin bazı siyasal ve yasal haklardan yararlanabilmelerini sağla-mak Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği'nin görevleri kapsamındadır.
Türkiye'de Yurttaşlık Hakları
Türkiye'de yurttaşlık hakları temel olarak anayasada düzenlenmiştir. Anayasaya göre, Türk baba ya da Türk annenin çocuğu "Türk vatandaşı"dır. "Hiçbir vatandaş, vatana bağlı¬lıkla bağdaşmayan bir eylemde bulunmadıkça vatandaşlıktan çıkarılamaz."
1982 Anayasası'nın başlangıç bölümünde Türkiye'de yurttaşların anayasada belirtilen temel hak ve özgürlüklerden yararlanma yet¬kisine doğuştan sahip olduğu belirtilmiştir. Yurttaş olmaktan doğan bu haklar arasında kişi dokunulmazlığı, özgürlüğü ve güvenliği, seyahat, din ve vicdan, düşünce, bilim ve sanat, basın, toplantı ve gösteri yürüyüşü yapma özgürlükleri gibi kişisel hak ve özgür¬lükler sayılabilir. Bu kişisel hakların yanı sıra, Türk yurttaşlarının çalışma, sendika kurma, grev ve lokavt yapma, sağlık, konut, eğitim ve öğrenim hakkı gibi toplumsal ve ekonomik haklan da anayasanın güvencesindedir.
Bunların dışında Türk yurttaşlarının seçme, seçilme, siyasal etkinlikte bulunma, siyasal parti kurma, partilere girme ve partilerden çıkma, kamu hizmetine girme hakları siyasal haklar olarak anayasada yer alır. Anayasa bu hakların yanı sıra yurttaşların vergi verme, askerlik, mal bildirimi gibi ödevlerini de saymıştır.