PLUTARKHOS

PLUTARKHOS (İS 46-120). Yunanlı yazar Plutarkhos, yazmış olduğu çok sayıda deneme ve yaşamöyküsüyle 15. yüzyıldan bu yana hem batıda, hem doğuda pek çok düşünürü ve yazarı etkilemiştir. Felsefe dersleri veren, bir felsefe okulunu yöneten ve kent yönetimin­de çeşitli görevler üstlenen Plutarkhos'un geniş bir çevresi vardı ve sık sık gezilere çıkardı. Birçok kez Roma'ya gitti.

Plutarkhos'un yazar olarak ünü, önde gelen 50 kadar Yunanlı ve Romalı'nın yaşam öykülerini içeren Hayatlar (Bioi paralleloi) adlı yapıtından kaynaklanır. Bunlardan, meslek­leri ya da kişilikleri benzeyen 40'ı ikişer ikişer ele alınmış ve karşılaştırmalı olarak anlatıl­mıştır. Örneğin, Plutarkhos Yunanlı bir gene­ralin yaşamöyküsünü, ona çok benzediğini düşündüğü Romalı bir generalin yaşam öyküsüyle karşılaştırmış ya da biri Yunanlı, öbürü Romalı olan iki devlet adamı kişilikleri, başa­rıları, doğum ve ölümlerine ilişkin bilgilerle Hayatlar'Adi yer almıştır. Amacı örnek davra­nış kalıplan oluşturmak olan Plutarkhos, bu yapıtıyla Yunanlılar ve Romalılar arasında karşılıklı saygıyı artırmak düşüncesindeydi,

Plutarkhos aynı zamanda bir Roma yurtta­şıydı. İleri yaşlarında doğum yeri olan Yuna­nistan'ın kuzeyindeki Khaironea'ya çekildi.

Nükteli bir dil kullanan yazar, kaleme aldığı yaşamöykülerinin arasına yer yer gü­lünç öyküler serpiştirmiş ve ünlülerin tuhaf alışkanlıklarına değinmekten de geri kalma­mıştır. Çoğu zaman Güneş ve Ay tutulmaları­nın oluşumunu, bazı geleneklerin nasıl başla­dığını ya da bir sözcüğün nasıl anlam kazandı­ğını da açıklamıştır. Plutarkhos'un önemli bir başka yapıtı da 60'tan fazla denemeden olu­şan Ethika'dır (Latince'de Moralia). Çoğu söylev ya da diyalog niteliğindeki bu dene­melerde din, siyaset, felsefe, edebiyat ve ahlak konularını çeşitli yönleriyle ele almıştır. Bu denemeler, Hayatlar'la birlikte, özellikle 16. yüzyılda çok etkili olmuştur. Fransız yazar Montaigne ünlü Denemeler'ini {Essais 1580- 88) Plutarkhos'un Ethika'sını okuduktan son­ra yazmıştır. İngiliz oyun yazarı William Shakespeare ise Hayatlar'm Thomas North'un yaptığı çevirisini nerdeyse ezbere biliyordu ve Roma tarihinden esinlen­diği bazı oyunlarında bazı bölümleri olduğu gibi kullanmıştır.