PLÜTON

PLÜTON, Güneş'in çevresinde dolanan do­kuz büyük gezegenden en uzakta olanıdır. En son keşfedilen gezegen olan Plüton'u 1930'da ABD'li astronom Clyde Tombaugh ortaya çıkardı. Ama bu keşiften daha önce ABD'li astronomlar Percival Lowell ve William H. Pickering, Neptün gezegeninin hareketlerini dikkatle izleyerek, ondan da ötede bir baş­ka gezegenin olması gerektiğini ileri sürmüş­lerdi. Bu varsayıma dayanan Tombaugh 1929'da, Arizona'daki Flagstaff'ta kurulu olan Percival Lowell Gözlemevi'nde, gökyü­zünün bu yeni gezegenin bulunma olasılığı olan bölgesini fotoğraflar çekerek taramaya başladı. Birkaç gün arayla çekilmiş fotoğrafla­rı dikkatle karşılaştıran Tombaugh, gezegenin arka plandaki "sabit" yıldızlara göre hareketi­ni saptayarak Plüton'un varlığını belirledi.

Plüton adını, Eski Yunan ve Roma mitolo­jisindeki yeraltı tanrısı Plüton'dan (Hades) alır. Son derece soğuk ve ürkütücü, ama o denli de gizemli, uzak bir gezegendir. Plüton' dan Güneş, uzayın öbür sayısız yıldızı arasın­da kalan parlakça bir yıldız olarak gözükür. Yer'den bakıldığında ise Plüton soluk bir yıldıza benzer; en güçlü teleskoplarla bile Plüton'u net ve belirgin bir teker halinde görmek olanaksızdır.

Plüton'un Güneş'e olan ortalama uzaklığı 6 milyar km kadardır. Aslında Plüton, Güneş

sisteminin, Güneş'e en uzak yörüngede dola­nan gezegenidir. Ama Plüton'un elips biçimli yörüngesi öbür gezegenlerin yörüngesinden daha basıktır ve bu yüzden Güneş çevresinde­ki dolanımı sırasında Neptün'ün izlediği yö­rüngenin içinden geçer. Saniyede ortalama 3 km kadar bir hızla yol alan Plüton, Güneş çevresindeki dolanımını 248 yıldan biraz daha uzun bir sürede tamamlar.

Plüton çok soluk göründüğünden, astro­nomlar bu gezegenin oldukça küçük olduğuna inanmaktadırlar. Gezegenin çapının yaklaşık 3.500 km olduğu sanılmaktadır; yani Plüton ve Ay yaklaşık aynı büyüklüktedir. Plüton'un yapısının hangi maddelerden oluştuğu tam olarak belirlenememiştir; ama pek çok astro­nom gezegenin donmuş metan gazından oluş­tuğunu düşünmektedir. Gezegenin yoğunluğu ve kütlesi de tam olarak saptanamamıştır, ama yoğunluğunun suyunkinden az olduğu tahmin edilmektedir. Bu kadar küçük ve soğuk (yaklaşık -213°C) bir gezegende at­mosferin bulunması da çok küçük bir olası­lıktır.

1978'de ABD Deniz Kuvvetleri Gözlemevi'nden James W. Christy ve Robert S. Harrington, Plüton'un çevresinde bir uydu­nun bulunduğunu saptadılar. Gezegenin çev­resindeki bir tam dolanımını 6,39 Dünya gününde tamamlayan bu uyduya, gene mito­lojide ölüleri Styks Irmağı'ndan geçirerek Hades'e götüren sandalcı Kharon'un adı ve­rildi. Astronomlar Kharon'un çapının Plü­ton'un yarıçapından daha büyük olduğunu sanmaktadırlar.