PİYANO,Piyanonun Yapısı

PİYANO, klavyeli çalgılar içinde en çok tanınanıdır. Birçok müzik yapıtında kullanı­lır. Piyano için, öbür çalgılardan daha fazla yapıt bestelenmiştir. Sık sık tek başına, solo olarak çalındıktan başka, senfoni orkestrala­rında, oda müziği topluluklarında ve şarkılara eşlik etmekte de kullanılır. Güzel konçertola­rın çoğu, piyano ve orkestra için yazılmış olanlardır.

"Piyano" sözcüğü İtalyanca'da "yumuşak" (piano) ve güçlü (forte) anlamına gelen pianoforte sözcüğünün kısaltılmış biçimidir. İlk piyanoyu 1709'da, Floransalı çalgı yapımcısı Bartolomeo Cristofori'nin (1651-1731) yaptığı sanılmaktadır. Bestecilerin klavsenden daha güçlü ses çıkaran bir çalgı aradıkları dönemde ortaya çıkan piyano, müzik çevrelerinde ola­ğanüstü bir ilgiyle karşılandı. Piyanoda ses, klavsende olduğu gibi tuşlara bağlı mızrapla­rın telleri çekmesiyle değil, küçük çekiçlerin tellere vurmasıyla oluşuyordu. Parmak tuşa basmayı sürdürse bile, tuşun bağlı olduğu çekiç tele vurur vurmaz küçük bir yayın yardımıyla tekrar yerine dönüyordu. Aynca sesin şiddeti daha kolay denetlenebiliyordu. Tuşlara sert basıldığında kuvvetli, yumuşak basıldığında hafif ses veriyordu. 1821'de Fransız klavsen yapımcısı Sebastien Erard, Cristofori'nin piyanosunu geliştirerek, tele vuran çekici tamamen eski yerine dönmeden, tele yakın bir yerde beklemesini sağlayan yeni bir düzenek ekledi. Böylece tuşa arka arkaya basıldığında, hazır durumda bekleyen çekiç tele aynı çabuklukla vurabiliyordu. Bu yenilik piyanoya klavsende olmayan bir üstünlük kazandırdı. Çalma kolaylığı ve güçlü ses özelliklerinden dolayı piyano Avrupa'da kısa zamanda yaygınlaştı. Cristofori'den esinlenen Avrupalı çalgı yapımcıları bazı değişiklikler ekleyerek kendi piyanoları­nı yaptılar. 18. yüzyılın en çok tanınan piyano yapımcıları Alman Johann Andreas Stein, Gottfried Silbermann ve onun öğrencisi Johannes Zumpe'ydi.

Büyük besteci Johann Sebastian Bach'ın oğullarından Johann Christian Bach, 1768'de Londra'da Johannes Zumpe'nin yaptığı dört buçuk oktavlık küçük bir masa piyanoyla ilk piyano resitallerinden birini verdi. Bu konser, piyanonun İngiltere'de sevilmesini ve yaygın­lık kazanmasını sağladı. Alman Cari Bechstein, Alman asıllı ABD'li Henry Steinvvay, Avusturyalı Ignace Joseph Pleyel gibi usta pi­yano yapımcıları özgün teknikleriyle piyano­nun ses niteliğini yetkinleştirdiler. Wolfgang Amadeus Mozart, Ludwig van Beethoven, Franz Liszt ve Frederic Chopin gibi ünlü bes­teci ve piyanistler piyano için olağanüstü gü­zellikle müzik parçaları bestelediler.

Piyanonun Yapısı

Piyanonun 88 sesi, dolayısıyla 88 tuşu vardır. Bu bakımdan, org dışında, müzik aletleri içinde sesi en güçlü olanıdır. Tuşları keçe kaplı çekiçlere bağlayan düzenek, parmakla tuşa basıldığında, gene keçeden yapılmış sus­turucuların tellerden ayrılmasını ve çekicin belli bir tele ya da tel grubuna vurduktan sonra geri çekilmesini sağlar. Böylece tellerin titreşmesinden ses oluşur. Parmak tuştan kaldırıldığında çekiç yerine döner; susturucu­lar yeniden tellere değerek titreşimi durdurur ve ses kesilir. Tiz ses tuşlarına üçer tel, orta ses tuşlarına ikişer tel, pes ses tuşlarına birer tel bağlıdır. Tellerin titreşimi bir eşik aracılı­ğıyla ses tablasına iletilir. Tahtadan yapılmış ses tablası sesi büyütür ve niteliğini etkiler.

Piyanistler ayaklarıyla alt bölümdeki pedal­lara basarak piyanonun sesini değiştirebilir­ler. Sol pedal seslerin daha hafif çıkmasını, sağ pedal seslerin uzamasını sağlar. Kuyruklu piyanolarda bulunan orta pedal ise yalnızca pedal basılırken çalman seslerin uzaması için­dir. Eskiden piyanoların şasisi tahtadandı. Teller ancak hafifçe gerilebildiği için sesleri yeterince güçlü değildi. 1788'de teller çelik kasalara gerilmeye başladı. 1826'da Fransız yapımcı Henri Pape, çekiçleri deri yerine keçeyle kaplamaya başladı. Zamanla çeşitli yenilikler eklenerek piyanolar geliştirildi. Gü­nümüzde kullanılan piyanolar çelik şasili ve 18. yüzyıl piyanolarından çok daha gür sesli­dir. Ses genişliği "la" ile "do" arasında yedi oktav ile bir küçük üçlüden oluşur. Başlangıç­tan bu yana sürekli bir değişme ve gelişme geçiren piyano, çeşitli biçimlerde ve boylarda üretildi. 19. yüzyıl sonlarında yapımı bir zanaat olmaktan çıktı ve piyano bir sanayi ürünü durumuna geldi. Bazı büyük ABD ve Japon şirketleri yeni değişikliklerle çalgının ses hacmini geliştirmeyi denediler.

Telleri ve ses tablası yatay olan kuyruklu piyano, telleri ve ses tablası düşey olan duvar piyanosu ya da konsol piyano, 1880'e doğru ABD'de geliştirilen mekanik ya da otomatik piyano ve üstünde çıkıntılar bulunan bir silindirin kolla döndürülmesiyle çalışan sokak piyanosu en çok bilinen piyano çeşitleridir.