RENKLER,Maddelerin Renkleri,Pigmentlerin Renkleri,Tümler Renkler,Renk Özellikleri,Ton renk Parlaklık ve Doymuşluk,Renkleri Nasıl Görürüz,

RENKLER. Eğer her şeyi siyah beyaz görseydik dünya çok sıkıcı bir yer olurdu. Doğanın güzelliğinin büyük bölümünü bulutlarla bezeli mavi gökyüzü, alev rengi bir günbatımı, otların ve yaprakların yeşili, çiçeklerin, bö­ceklerin ve kuşların rengârenk görünümü oluşturur. Çok eski zamanlardan beri insan­larda büyük hayranlık ve şaşkınlık yaratan bir doğa olayı gökkuşağıdır. Fransız filozof Rene Descartes (1596-1650) gökkuşağının nedeni­nin havadaki yağmur damlacıklarının beyaz renkli güneş ışığını renklere ayırması olduğu­nu keşfetmeden çok önce de, gökkuşağıyla yağmur arasındaki ilişki biliniyordu.

Gene de büyük İngiliz bilim adamı Sir Isaac Newton 1666'da ünlü deneyini gerçekleştire­ne kadar ışığın renklere ayrışması tam olarak anlaşılamamıştı. Newton, bir güneş ışığı de­metini üçgen kesitli cam prizmadan geçirip bir ekranın üzerine düşürerek gökkuşağının bü­tün renklerini içeren bir kuşak oluşturdu. Bu renkli kuşağa tayf ya da ışık tayfı denir. Newton daha sonra ikinci bir prizma kullanarak, bu renkleri birleştirip yeniden beyaz ışık oluşturdu. Böylece beyaz ışığın değişik renklerdeki ışıkların karışımı olduğu­nu kanıtladı.

Tayftaki değişik renklere, dalga boyları birbirinden farklı olan ışıklar yol açar. Tayfın bir ucunda gördüğümüz mor ışık görebildiği­miz en kısa dalga boylu ışıktır; öbür uçtaki kırmızı ışık ise görebildiğimiz en uzun dalga boylu ışıktır. Gerçekte tayf, mor ve kırmızı uçların ötesinde de devam eder ve çok uzun dalga boylu radyo dalgalarından, çok kısa dalga boylu gamma ışınlarına kadar uzanır. Tayfın mor ve kırmızı uçları arasında kalan ve çıplak gözle görülebilen bölümü çok dar bir dalga boyu aralığını kapsar.

Işık bir saydam ortamdan başka bir saydam ortama, örneğin havadan cama geçerken doğrultu değiştirir. Bu olaya kırılma denir. Bir cam prizmadan ya da gökkuşağında olduğu gibi su damlacıklarının içinden geçen beyaz ışığın renklere ayrılması­nın nedeni, değişik dalga boylarındaki ışığın değişik miktarlarda kırılmasıdır. Dalga boyu uzun olan kırmızı ışık en az kırılır; kısa dalga boylu mor ışık ise en fazla kırılır. Dalga boyu bu ikisinin arasında olan öbür renkler de bu iki uç arasında yer alır. Çok küçük olan ışık dalga boyları, angström denen ve metre­nin 10 milyarda biri olan uzunluk ölçüsüyle ölçülür.

Tayfta yedi ana renk olan mor, lacivert, mavi, yeşil, san, turuncu ve kırmızı görünür; ama beyaz ışık gerçekte yalnızca üç temel renkten oluşur. Başka renklerden elde edil­meleri olanaksız olan bu renklere birincil renkler denir. Tayfın öteki renkleri bu birincil renklerin karışımıyla oluşmuştur. Beyaz ışığın birincil renkleri kırmızı, yeşil ve mavidir. Birincil renklerin karışmasıyla ortaya çıkan üç ikincil renk çıplak gözle görülebilir. Kırmızı ve yeşilin karışımıyla sarı; kırmızı ve mavinin karışımıyla magenta (morumsu kırmızı); mavi ve yeşilin karışımıyla siyan (turkuvaz mavisi)

renkleri oluşur. Tayfın çeşitli bölgelerinin birbirine eklenmesiyle yapılan bu karıştırma işlemine toplamalı karışım, kırmızı, yeşil ve maviye de toplamalı karışım birincil renkleri denir.

Maddelerin Renkleri

Bir maddenin rengi iki şeye bağlıdır. Bunlar, maddenin doğası ve maddeyi aydınlatan ışığın türüdür. Eğer bir madde üzerine düşen ışığı hiç yansıtmıyorsa siyahtır. Eğer güneş ışığındaki bütün renkleri eşit olarak yansıtıyorsa beyazdır. Örneğin yeni yağmış kar, hemen hemen tümüyle beyazdır. Siyah ya da beyaz olmayan maddeler, üzerlerine düşen beyaz ışığın ancak bazı bölümlerini yansıtır. Örne­ğin yeşil bir yaprak, yalnızca yaprağın yeşil rengini oluşturan renkteki ışıkları yansıtır ve beyaz ışığı oluşturan öbür renkleri (kırmızı ve mavi ışığın büyük bölümünü) soğurur. Görül­düğü gibi renkli maddeler, belirli dalga boyla­rındaki ışığı soğuran, belirli dalga boylarında­ki ışığı ise yansıtan maddelerdir ve renkleri, yansıyan ışığın rengine bağlıdır. Örneğin kır­mızı bir cam, beyaz ışıkta bulunan renklerden kırmızı dışındaki bütün renkleri soğurur. Bu nedenle güneş ışığına tutulan kırmızı camdan yalnızca kırmızı ışık geçer. Sarı bir cam mavi ışığı soğurur; yalnızca kırmızı ve yeşil ışığın geçmesine izin verir, bu nedenle de sarı görünür.

Beyaz ışıktan başka bir ışık altındaki bir madde, bu ışık tam kendi renginde olmadığı sürece, doğal renginde gözükmez. Kırmızı bir gömlek, kırmızı ışık altında kırmızı görünür; ama mavi ya da yeşil ışık altında siyah görünür. Birincil renkler olan kırmızı, yeşil ve mavinin değişik biçimlerde bir araya gelme­siyle oluşan her renk ışıkta bu gömlek farklı bir renkte görünecektir. Bu nedenle renkli bir giysi satın alırken çoğu zaman, elektrik ışığıy­la aydınlatılmış olan dükkândan çıkıp kuma­şın renginin açık havada nasıl göründüğüne de bakmak isteriz.

Bir maddenin rengi üzerinde ışığın etkisi öylesine önemlidir ki, bilim adamları renk denemelerinde kullanılacak standart ışıklarla ilgili kurallar belirlemişlerdir.

Pigmentlerin Renkleri

Renklerin karışımıyla ilgili olarak bir bilim adamının anlayışı, bir ressamın resim yapar­ken renkleri birbirine karıştırmasından farklı­dır. Daha önce açıklandığı gibi birincil ışık renkleri olan kırmızı, mavi ve yeşilin toplama­lı karışımıyla ikincil ışık renkleri olan magenta, siyan ve sarı oluşur. Ama, boyaların birbirine karıştırılmasıyla elde edilen sonuçlar renkli ışık demetlerinin birbirine karıştırılma­sıyla elde edilenlerden tümüyle farklıdır. Bü­tün boyalar pigment denen çeşitli renk mad­deleri içerir. Belli bir rengi olan her madde gibi pigmentler de kendi renklerindeki ışığı yansıtır ve öbür renklerdeki ışığı soğurur. Değişik renkler elde etmek için boyalar birbi­rine karıştırıldığı zaman ise, yeni renkler çıkarmalı karışım olarak bilinen bir süreçle oluşur. Bu süreç farklı renklerde ışıklar karış­tırıldığı zaman görülen toplamalı karışımın ters yönünde gerçekleşir.

Ressamların kullandığı temel renklerin kır­mızı, sarı ve mavi olduğu bilinir; ama bu tam anlamıyla doğru değildir. Gerçekte renkli basımda kullanılan ya da bir ressamın kullan­dığı katışıksız temel renkler magenta, siyan ve sarıdır. Bu renklerdeki pigmentlerden ikisi birbiriyle eşit oranda karıştırılırsa şu renkler ortaya çıkar: Magenta ve sarının karışımıyla kırmızı; magenta ve siyanın karışımıyla mavi; siyan ve sarının karışımıyla da yeşil oluşur.

Görüldüğü gibi ikincil ışık renkleri birincil pigment renkleridir. Birincil pigment renkle­rinin karışımı çıkarmalı karışıma yol açtığı için, bu renklere de çoğu zaman çıkarmalı karışım birincil renkleri denir. Çıkarmalı karı­şım sürecini anlayabilmek için magenta ve sarı pigmentlerin karışımı olayını ışık dalga boylarına göre düşünelim.

Sarı pigment mavi ışığı soğurur; kırmızı ve yeşil ışığı yansıtır. Magenta pigment ise yeşil ışığı soğurur; kırmızı ve mavi ışığı yansıtır. Bu iki pigment karıştırıldığı zaman her iki pig­mentin de yansıttığı kırmızı ışığın tümü yansı­maya uğrarken yalnız bir pigmentin yansıttığı yeşil ve mavi ışıkların ancak yansı yansır. Yarısı yansımış olan mavi ve yeşil ışıklar yansıyan kırmızı ışığın yansıyla birleşerek beyaz ışık oluşturur ve renk etkilerini yitirir. Böylece yansıyan ışıktan geriye yalnız kırmızı ışık kaldığı için karışım kırmızı renkte görü­lür. Eğer magenta, sarı ve siyan pigmentler eşit olarak karıştırılırsa karışım bütün ışığı soğurur ve siyah görünür.

Tümler Renkler

Eğer renkli iki ışık karıştığı zaman beyaz ışık oluşuyorsa, bunlar birbirinin tümler rengi olarak adlandırılır. Mavi ışık ile san ışık, siyan ışık ile kırmızı ışık ya da magenta ışık ile yeşil ışık birbirinin tümleridir. Birbirinin tüm­leri olan iki renkten biri birincil, öbürü ikincil renktir. Hangi rengin birincil hangisinin ikin­cil olduğu ise söz konusu olan rengin ışık rengi mi, yoksa pigment rengi mi olduğuna bağlıdır. Önceki bölümde birincil ışık renkle­rinin ikincil pigment renkleri olduğunu, ikin­cil ışık renklerinin de birincil pigment renkleri olduğunu görmüştük.

Renk Özellikleri: Ton, Parlaklık ve Doymuşluk

Çevremizde gördüğümüz renklerin çoğu bi­rincil ve ikincil renklerin karışımından oluşur ve içindeki bu renklerin oranına bağlı olarak çok büyük bir çeşitlilik gösterir. Siyah ve beyaz renkler katılarak da renklerin nitelikle­ri değiştirilebilir. Bir rengin siyah ve beyaz katılmadan önceki özelliğine ton denir. Gün­lük yaşamda kırmızı, mavi, yeşil gibi renk adlarıyla belirttiğimiz ton özelliği, ışığın ve pigmentlerin bütün birincil ve ikincil renkleri­ni içerir.

Renkleri siyahla karıştırarak koyu kahve­rengi, şişe yeşili gibi koyu renkler; beyazla karıştırarak da pembe, fildişi rengi gibi açık renkler elde edilir. Bir rengi hem siyah, hem beyazla karıştırarak değişik keskinlikte renk­ler elde edilebilir. Bir rengin koyu ya da açık olması özelliğine parlaklık {ışıltı) ya da seçiklik denir.

Bir rengin içinde bulunan katışıksız renk oranına da doymuşluk denir. Günlük yaşam­da kıpkırmızı, sapsarı gibi sözcüklerle bir rengin doymuşluk özelliğini belirtiriz.

Ton, parlaklık ve doymuşluk özellikleri birbirinden farklı olan binlerce rengi sözcük­lerle belirtmeye olanak yoktur. Bu nedenle renkleri tanımlayabilmek ve birbiriyle karşı­laştırabilmek için renkölçümü yöntemleri ge­liştirilmiştir. Albert H. Munsell ve Wilhelm Ostwald gibi araştırmacılar çeşitli renk sis­temleri kurmuş ve renk çizelgeleri hazırlamış­lardır. Bu renk çizelgelerinden yararlanılarak belirli bir rengi elde etmek için hangi renkle­rin, hangi oranlarda karıştırılması gerektiği hesaplanabilir. Renkölçümünde günümüzde en çok kullanılan sistem Uluslararası Aydın­latma Komisyonu'nun (CIE) kabul ettiği sis­temdir.

Renkleri Nasıl Görürüz

Gözümüze gelen değişik dalga boylarındaki ışığın değişik renkler olarak algılanması kar­maşık bir süreçle gerçekleşir. Gözün arkasın­da bulunan ağtabakadaki hücrelerin bir bölü­mü olan koni hücreler, değişik renklerin karşılığı olan değişik dalga boylarındaki ışık ışınlarına karşı duyarlıdır. Biçimleri nedeniyle koni hücreler adı verilen bu hücrelerden bazıları kırmızı ışığa, bazıları yeşil ışığa, bazıları da mavi ışığa duyarlıdır. Duyarlı olduğu tür ışıkla uyarılan bir koni hücrede belirli bir kimyasal değişim olur ve bunun sonucunda oluşan elektrik sinyalleri görme sinirleriyle beyne iletilir. Beyin koni hücreler­den aldığı bu elektrik sinyallerini tam olarak bilmediğimiz bir biçimde çözümleyerek renk dediğimiz algıya dönüştürür. Renkleri ya da bazı renkleri göremeyen insanlara "renkkörü" denir. Birçok türü ve derecesi olan renkkörlüğünün en çok rastlanan türü kırmı­zıyla yeşili birbirinden ayırt edememek biçi­minde görülür. Renkleri ayırt edebilmek bazı mesleklerde çok önemlidir. Erkeklerde ka­dınlardan çok daha fazla görülen renkkörlüğü konusunda son yıllarda geniş araştırmalar yapılmaktadır. Kuşlar, arılar, kelebekler ve maymunlar renkleri görebilir. Balıklar ve bazı sürüngenler de renk görebilir; ama kediler, köpekler, domuzlar, atlar, sığırlar ve öbür renkli televizyondur. Televizyon ekranı üze­rinde kırmızı, yeşil ve mavi ışık noktalarının birbirine karışmasıyla renkli görüntü oluşur.