YERYÜZÜNÜN KIRIK VE KIVRIMLARI.
Yeryüzünün pek çok kesiminde kayaçlar, yer¬kabuğunu sıkıştıran kuvvetlerin etkisiyle bü¬külmüş ve kıvrılmıştır. Bu bükülme ve kıvrıl¬malar sonucunda oluşan kıvrımlar kemer biçi¬minde (antiklinal) ya da tekne biçiminde (senklinal) olabilir. îki yanında, ters doğrul¬tularda hareket etmiş (yer değiştirmiş) kat¬manların bulunduğu kayaç çatlak ya da yarık¬larına ise kırık ya da fay denir. Kırıkları yer kabuğundaki basınç ya da gerilim doğurur. Belirli kırık türleri vardır: Normal kırıklarda, kayaç katmanlarının hareketi çoğunlukla dü¬şey ve kırık eğimine bağlı olarak aşağıya doğ¬rudur. Ters kırıklarda hareket çoğunlukla düşey, ama kırık eğimi ya da düzlemine bağlı olarak yukarıya doğrudur. İtme kırıklarında kırık düzlemleri hemen hemen yataydır. Bu kırıklarda çoğunlukla hareket de yataydır. Kı¬rık düzleminin neredeyse düşey ve bu düzle¬min iki yanında kalan kayaç katmanları hare¬ketinin ters doğrultuda, yatay olduğu kırıklar da vardır. Bunlar doğrultu atımlı ya da yanal atımlı kırıklardır.
Kıvrılmaya ve kırılmaya uğrayarak biçimle¬ri bozulan kayaçlara genellikle sıradağlarda rastlanır. Kırıklar tümüyle yeni olduğu za¬man, yükselen blok bir dağ, çöken blok ise bir vadi oluşturacağından, doğrudan dağ oluşumlarına yol açabilirler. Bu tür dağları doğuran hareketler genellikle milyonlarca yıllık bir sü¬reye yayılır ve yükselen blok oluşurken bir yandan da aşınır. ABD'nin batısındaki birçok dağ (Sierra Nevada ve Grand Teton) aslında kırılmalar sonucu ortaya çıkmıştır.
Kıvrılmalar da dağ oluşumlarına neden ola¬bilir. Kemer biçimindeki kıvrımlar tepeleri, tekne biçimindeki kıvrılmalar ise vadileri oluşturur. Fransa ve İsviçre'de Jura Dağları' nın bazı kesimleri böyle oluşmuştur. Ama kıvrılma yoluyla dağoluşumu pek yaygın de¬ğildir. Genellikle aşınma kemer biçimindeki kıvrılmaların tepelerini yok eder. Kıvrılmaya uğramış kayaçların bulunduğu bölgelerdeki dağlar, genellikle bölge tümüyle şiddetli bir aşınma etkisi altındayken, dirençli kay aç kat¬manlarının daha yavaş aşınması sonucu olu¬şur. Appalaş Dağları bu türdendir
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder