Venüs

 Güneş'in çevresinde dolanan dokuz büyük gezegenden, Güneş'e uzaklık bakımın­dan ikinci sırada yer alanıdır. Halk arasında Akşam Yıldızı, Çoban Yıldızı ya da Çulpan adlarıyla da anılan Venüs, Güneş'in çevresin­de, ondan ortalama 107,5 milyon km uzaklık­ta daireye çok yakın bir yörünge üzerinde dolanır. Venüs büyüklük bakımından Dünya' ya çok benzer. 12.100 km dolayındaki çapı Dünya'nınkinin 0,95 katıdır. Dünya'nın yo­ğunluğu santimetre küp başına 5,52 gr, Venüs' ünki ise santimetre küp başına 5,24 gramdır; Venüs'ün kütlesi bizim gezegenimizinkinin 0,82 katıdır. Boyutları ve belki de iç yapısı bakımından Dünya'ya çok benzeyen Venüs başka bakımlardan ondan çok farklıdır.
Venüs bir iç gezegenedir, yani Güneş çevre­sindeki yörüngesi Dünya'nın yörüngesinin içinde kalır; bu yüzden de bu gezegen bize Güneş'ten hemen önce doğan bir sabah yıldızı ya da hemen onun ardından batan bir akşam yıldızıymış gibi gözükür. Yeryüzünün bazı kesimlerinde Venüs gündoğumundan üç saat kadar önce doğar ya da günbatımından üç saat kadar sonra batar. Venüs geceleri gökyü­zünde gözlemlenen, Ay'dan sonraki en parlak gökcismidir. Eski Yunanlılar Venüs'ü bir sabah yıldızı olarak kabul etmiş ve ona Phosphoros adını vermişlerdi; Venüs bir ak­şam yıldızı olarak da Hesperos adıyla bilinir­di. Venüs'ün inci parlaklığındaki ışıltısına hayran olan eski uygarlıklar, bu gökcismi ile Eski Yunanlılar'ın Afrodit ve Romalılar'ın Venüs adlı aşk ve güzellik tanrıçası arasında bağıntı kurmuşlardı.
Venüs bir iç gezegen olduğundan, Dünya' dan bakıldığında birbirini izleyen değişik biçimlerde görülür; bu biçim değişiklikleri, Ay'ın evrelerine benzer. Bu durumu 17. yüzyılın başlarında İtalyan astronom Galileo keşfetti; bu buluş, eski yer merkezli evren görüşünün yanlış, Kopernik'in savunduğu günmerkezli evren (merkezinde Güneş bulu­nan ve gezegenlerin Güneş'in çevresinde do­landığı sistem) düşüncesinin ise daha doğru olduğunun inandırıcı bir kanıtı olarak kabul edildi. Bir başka 17. yüzyıl astronomu olan Hollandalı Christiaan Huygens, Venüs teke­rinde sürekli olarak görülebilen herhangi bir işaretin bulunmadığına dikkati çekti ve geze­genin kalın bir atmosferle örtülü olabileceğini ileri sürdü. Bugün, Huygens'ın bu görüşünün doğru çıktığını biliyoruz.
Venüs'ün yoğun atmosferi 20. yüzyıla ka­dar bu gezegenin yüzeyini görebilmemizi en­gelledi. Ama günümüzde spektroskopi ve radar gibi bilimsel tekniklerin kullanılmasıy­la, Venüs'ü saran sırlardan bazıları çözülmüş­tür. Buna ek olarak, 1960'larda ve 1970'lerde SSCB'nin uzaya fırlattığı Venera ve ABD'nin fırlattığı Mariner ve Pioneer dizisi uzay son­daları Venüs'ü yakından incelemiş ve bize gezegenin yüzeyine ilişkin ilk ayrıntılı bilgileri iletmiştir.
VENÜS'E İLİŞKİN BİLGİLER
GÜNEŞ'TEN ORTALAMA UZAKLIK: 107,5 milyon km.
YIL UZUNLUĞU: 224,7 Dünya günü.
EKSENİ ÜZERİNDEKİ DÖNME PERİYODU: 243 Dünya günü (geriye, doğudan batıya doğru).
GÜN UZUNLUĞU: 118 Dünya günü.
ÇAP: 12.103 km.
KÜTLE: 0,82 (Dünya=1).
ÖZGÜL AĞIRLIK: 5,245 (Su = 1).
YÜZEYİNDEKİ ORTALAMA ÇEKİM KUVVETİ: 0,904 (Dünya = 1).
ATMOSFER BİLEŞİMİ: Yüzde 96 karbon dioksit; yüzde 3,5 azot; yüzde 0,002 su buharı; eser miktarda kar­bon monoksit, oksijen, kükürt dioksit, hidroklorik asit. Üstteki bulut katmanları ise, sülfürik asit, kükürt dioksit ve serbest kükürtten oluşmaktadır.
VENÜS 319
ATMOSFER BASINCI: 94 bar (Dünya = 1 bar).
ORTALAMA YÜZEY SICAKLIĞI: 460°C.
Ne var ki, Venüs'e ilişkin bilgiler, bu gezegenin görünümüne hayran olanları hayal kırıklığına uğratmıştır. Venüs, canlılar açısın­dan Güneş sisteminin en düşman gezegenle­rinden biridir. Yoğun atmosferinin yüzde 96'dan fazlası karbon dioksitten, yüzde 3,5'i azottan ve eser miktarda da su buharı, argon ve neondan oluşur. Atmosferin üstü tümüyle, derişik sülfürik asit bulutlarından oluşan bir katmanla kaplanmış durumdadır; bu katma­nın altında ise yoğun kükürt dioksit gazı ile katı ve sıvı kükürt bulutları yer alır. Buradaki kimyasal tepkimeler şimşeklere ve başka
elektrik çalkantılarına neden olur. Karbon dioksit "sera etkisi"yle güneş ısısını geri yan­sıtmayıp tutar. Bu nedenle Venüs'ün yüze­yinde sıcaklık yaklaşık 460°C'dir, yani bu gezegen cehennem gibi kaynayan bir yerdir.
SSCB'nin "Venera 9" ve "Venera 10" uzay sondalarının 1975'te Dünya'ya gönderdiği gö­rüntüler, Venüs'ün yüzeyinin, bazılarının çapı 254 milimetreden büyük, kenarları keskin ya da yuvarlaklaşmış kayalarla ve taşlı çöllerle kaplı olduğunu ortaya koydu. Yeryüzündeki radyo teleskopların ve ABD uzay aracı "Pio­neer Venüs 2"nin (1978) aracılığıyla radar tekniklerinden yararlanılarak çıkarılan yüzey haritaları da, Venüs'te birbirinden kopuk, yüksek sıradağların ve derin çanakların bu­lunduğunu açığa çıkardı. Venüs'ün bilinen en yüksek dağı, 11.000 metre yüksekliğindeki Maxwell Dağı'dır. Venüs'ün yerçekimi Dünya'nınkinin onda dokuzu kadardır; ama yo­ğun ve zehirleyici atmosferinin yarattığı ba­sınç bizim gezegenimizde deniz düzeyindeki geçerli olan normal hava basıncının 94 katın­dan fazla olduğu için, insanların Venüs'te yaşaması olanaksızdır. Dahası, oradaki kaya­ların akkor hale gelecek kadar sıcak olabile­ceği gerçeğini de buna katmak gerekir; kısa­cası Venüs, bizim kafalarımızda canlandırdı­ğımız cehennemin bir benzeri olarak düşünü­lebilir.
Venüs'ün kendi çevresindeki dönme düzle­mi ile Güneş çevresindeki dolanım düzlemi arasındaki açı (eksen eğikliği) yalnızca 3° kadar olduğu için bu gezegenin üzerinde Dünya ve Mars'taki gibi mevsim değişiklikleri olmaz. Venüs'ün Güneş çevresindeki dolan­ma süresi yaklaşık 225 gün, evre çevriminin tamamlanma süresi ise 584 gündür. Buna karşılık, kendi ekseni üzerindeki bir tam dönüşünü en az 243 günde tamamlar. Güneş sistemindeki öbür gezegenlerle karşılaştırıldı­ğında dikkati çeken bir başka nokta da, Venüs'ün geriye doğru, yani doğudan batıya doğru dönüyor olmasıdır. Venüs'te bir "gün" ya da bir başka deyişle iki öğle arası, 118 Dünya günü sürer. Venüs'ün dönmesinde Dünya'nın oynadığı rol ilginçtir. Güneş siste­mindeki bütün gezegenler içinde, Dünya'nın 42 milyon km kadar yakınma gelerek ona en çok yaklaşan Venüs'tür. Bunun tuhaf yanı, Venüs yörüngesi üzerinde ne zaman Dünya' ya en yakın olduğu noktaya gelse, hep aynı yüzünün bize dönük olmasıdır. Belki de bu, bizim gezegenimizin Venüs üzerindeki kütle- çekimi etkisinden kaynaklanmaktadır.