ONİKS

ONİKS. Silis minerallerinden akikin {bak. AKİK) bir türü olan oniks yarı değerli bir taştır. Akik, kalsedon ya da kadıköytaşı olarak adlandırılan geniş bir mineraller gru­bunun üyesidir. Karneliyen ve helyotrop (kantaşı) gibi değerli taşları da içeren kalse- donlar özellikle mücevher yapımında kullanı­lır. Oniksi öbür kalsedon türlerinden ayırt eden özelliği, birbirini izleyen siyah ve beyaz renkli şeritleri olmasıdır. Aynı taşın kahve­rengi ya da kırmızı şeritli türüne ise sardoniks denir.

Bu ilginç renkli şeritli yapısı nedeniyle oniks çok eski zamanlardan beri kuyumculuk­ta ve vazo gibi küçük süs eşyalarının yapımın­da kullanılmaktadır. Çoğu kez oyularak işle­nir. İki tür oyma mücevher vardır; bunlar oymanın yapılış tarzına göre adlandırılır. Kamayö ya da kame denen türde, taşın zemini oyulur ve desen ya da figür taşın yüzeyinde bir kabartma halinde kalır; intaglio denen türde ise bu işlemin tam tersi gerçekleştirilir ve desen ya da figür oyularak hazırlanır. Oniks daha çok kamayö yapımında kullanılır; çünkü, oniksteki iki renk oymacıya, bunların birinden motifte, ötekinden ise zeminde ya­rarlanma olanağını verir. Kamayölerin çoğu broşlarda (takı iğne) kullanılır. En nitelikli oniksler Hindistan ve Güney Amerika'da çıkarılır.

Benzer görünümü nedeniyle zaman zaman oniksle karıştırılan bir kalsit (kristal yapılı kireçtaşı) türü vardır. "Oniks mermeri" de­nen bu malzeme çok daha büyük cisimlerin yapımında kullanılır. Eski Mısırlılar, Yunanlı­lar ve Romalılar tapınaklarının yapımında oniks mermerinden de yararlanmışlardır. Pek çok İslam ülkesinde sütunları bu malzemeden yapılmış camiler bulunur. Cezayir, Fas ve Mısır'da zengin oniks mermeri yatakları vardır.