SADİ

SADİ (1213-1291). Iran edebiyatının en bü­yük şairlerinden olan Şirazlı Sadi, Bağdat' takı ünlü Nizamiye Medresesi'nde öğrenim gördü. Hoca Şihabeddin Sühreverdi'nin (1145-1234) tasavvuf anlayışından etkilendi. Bir süre Suriye'de bulunduktan sonra Şiraz'a dönerek bu bölgede egemenlik kurmuş olan Salguriular (Fars Atabegleri) Emin Ebubekir bin Sad'm (1226-60) koruması allına girdi. İki ünlü yapıtı Bostan ile Gülistandı bu dönemde yazdı, iran'ın Moğol istilasına uğraması üzeri­ne 1263'te Şiraz'dan ayrılarak Irak, Suriye Anadolu ve Azerbaycan'ı dolaştı. Bir süre Mısır'da bulundu. Burada Franklar'a tutsak düştü. Kurtulduktan sonra Şiraz'a döndü ve ölümüne kadar içine kapanık bir yaşam sürdü.Sadi hem şiirde işlediği konular bakımın­dan, hem de anlatımdaki eşsiz ustalığıyla büyük bîr değer taşır. İslam edebiyatında inşam işleyen, insanın evrendeki varlığım tartışan, insanı tanımaya, anlamaya yönelik ilk önemli atılım Sadi'nin şiirlerinde görülür. Tasavvuf düşüncesinin en geniş biçimde yoru­munun izlerim taşıyan bir anlayışla insanlara olgunlaşmanın yollarını gösterir, yaşamanın amacının olgun insana ulaşmak olduğunu savunur.Sadi şiirde gazel, mesnevi, kaside, rubai, kıta gibi dönemin yaygın nazım biçimlerin­den yararlanmakla birlikte, düzyazı İle ŞİİTİ birlikte kullanarak anlatımda yeni ufuklar aç­mıştır.Sadi'ye yaygın bir ün sağlayan ilk ünlü yapıtı Bostan mesnevi biçiminde yazılmıştır. Tasavvuf anlayışım yansıtan bu yapıtta insanı insan yapan sevgi, alçakgönüllülük, ruhsal olgunluk, açık yüreklilik gibi erdemler övülür; bunların her şeyden üstün okluğunu gösteren öyküler anlatılır. Obur ünlü yapıtı Gülistan düzyazı olarak kaleme alınmıştır, ama araya serpiştirilen kısa şiirlerle anlatım çeşitlendiril­miş, daha çekici hale getirilmiştir.Sadi'nin irili ufaklı 20'nin üstünde yapıtı vardır. Bunların bir bölümü Arapça'dır. Ama hiçbiri Bostan ve Gülistan kadar tanınmamış­tır. Bu yapıtlar Arap ve Türk edebiyatını da derinden etkilemiş, benzeri birçok yapıt kale­me alınmıştır. Ayrıca daha iyi anlaşılmaları için çeşitli şerhler (açıklamalar) yazılmıştır. Bostan ve Gülistandan Osmanlı eğitim siste­minde, Farsça öğretimi için temel metinler olarak da yaygın biçimde yararlanılmıştır.