MÜZELER VE SANAT GALERİLERİ,Müze Türleri,Müzelerin İşlevi,MÜZELERE Parasal Destek,Türkiye'de Müzecilik,TÜRKİYE'DEKİ BAŞLICA MÜZELER,DÜNYADAKİ BAŞLICA MÜZELER,

MÜZELER VE SANAT GALERİLERİ. Mü­zeler ve sanat galerileri sanatsal, bilimsel, kültürel ya da tarihsel değeri olan nesnelerin toplandığı, korunduğu, incelendiği, sergilen­diği yerlerdir. Müze sözcüğü Yunanca'da gü­zel sanatların esin tanrıçaları "Musalar'ın ta­pınağı" anlamına gelen museion sözcüğün­den türetilmiştir. Başlangıçta yüksek eğitim kurumları için kullanılan bu terim ilk kez 15. ve 16. yüzyıllarda Rönesans dönemin­de bugünkü anlamında kullanılmaya baş­landı.

İlk Koleksiyonlar

Avrupa'da, özellikle Rönesans döneminde, krallar ve prenslerin yanı sıra, İtalya'daki Floransalı ünlü Medici ailesi gibi, güzel sanat­lara ilgi duyan birçok soylu ve varlıklı kimse sanatçıları koruyor, saraylarını süslemek için yapıtlarını satın alıyordu. Sonraki yüzyıllarda ticaretin geliş­mesiyle zenginleşen tüccarlar da sanatçılarla ilgilenmeye ve değerli buldukları yapıtları

toplamaya başladılar. Müzeler başlangıçta fosillerin, taşların, kabukların ya da bitkilerin de yer aldığı çeşitli nesneleri barındıran özel koleksiyonlar biçimindeydi. Müzelerin gelişi­mi bu özel koleksiyonların bazılarının halka açılmasıyla gerçekleşti. Floransa'da dünyanın en büyük sanat galerilerinden biri olan Uffizi Galerisi, aslında Medici ailesinin özel koleksi­yonuydu. Bugün dünyanın en önemli müzele­rinden biri olan Londra'daki British Museum ise İngiliz hükümetinin 1743'te üç değişik koleksiyonu "sadece uzman kişilere değil, halkın yararına ve kullanımına açma" kararıy­la oluştu.

Müze Türleri

Doğa tarihi, bilim ve teknoloji, sanat ürünleri ve antika eşyalar gibi çeşitli koleksiyonları içeren genel müzeler olabildiği gibi, yalnızca tek bir konuda uzmanlaşmış müzeler de vardır. Sanat müzeleri ve sanat galerileri genellikle resim ve heykel gibi sanat ürünleri­ni sergiler. Genel sanat müzeleriyse resim ve heykelin yanı sıra grafik ve dekoratif sanat yapıtlarını da barındırır. Bazı müzeler de doğu sanatları, modern sanatlar ya da halk sanatları gibi özel bir sanat dalının kapsamına giren yapıtlara yer verir.

Günümüzde artık üretilmeyen eski model trenlerin, uçakların, otomobillerin ya da yöre­sel mimarlık örneklerinin açık alanlarda sergi­lendiği açık hava müzeleri de vardır. Bazı ül­kelerde, özellikle kırsal kesimlerde yaşayan halka ulaşmak amacıyla, gezici müzelere rast­lanır. Çocuklar için özel bölümleri olan ya da özellikle çocuklar düşünülerek kurulan müze­lerde görsel ve işitsel gereçler aracılığıyla küçük izleyiciler katılıma özendirilir.

Müzelerin İşlevi

Müzelerin işi değerli ve ilginç nesnelerden oluşan koleksiyonları saklamak, korumak ve bunları sergilemektir. Parçalar ziyaretçilere tanıtılmak ve bilgi vermek amacıyla etiketle­nir. Geçmişte müzelerde olabildiğince çok sayıda parça sergilemeye önem verilir, sergi­nin düzenlenmesi ve parçaların sunuluş biçi­miyle pek ilgilenilmezdi. Oysa günümüzde müze ve galerilerde düzenleme biçimine özel önem verilmektedir. Bazı sergilerdeyse ziya­retçilerin gösterilere ve deneylere katılması­na, özellikle çocukların sergide yer alan maki­ne ve gereçleri kullanmasına izin verilmek­tedir.

Müzelerin yönetimi müze müdürlerinin so­rumluluğundadır. Büyük müzelerde değişik bölümlerden sorumlu, her biri kendi bölümü konusunda uzmanlaşmış, birden fazla müze müdürü bulunur.

Bazı müzeler, ziyaretçilerin sergilere ilişkin bilgi edinmeleri ve ilgi duymaları için seminer, film gösterisi gibi eğitim amaçlı program­lar hazırlar. Son yıllarda bu türden eğitsel programlara daha çok önem veren müzelerin çoğu bir yandan da araştırma ve çalışma yapmak isteyen uzmanlara ve sanatçılara çe­şitli olanaklar sağlamaktadır.

Müzeler çeşitli yollardan toplanan parçalar­la koleksiyonlarını genişletir. Arkeoloji mü­zeleri yeni parçaları genellikle kazı alanların­dan toplar. Bunun için kazı bölgelerine konu­larında uzmanlaşmış kimselerden oluşan ekipler gönderilir. Çeşitli kuş, hayvan ve bitki örnekleri sergileyen müzeler keşif gezileri yapmak için doğa bilimleri uzmanlarını görev­lendirir.

Bazı koleksiyoncular koleksiyonlarının tümünü ya da birkaç parçasını kendi istekleriyle müzelere bağışlar ya da müzeler bu parçaları sahiplerinden satın alır.

Bir müzeye gelen parçalar önce ayrıntılı bir biçimde incelenir, nerede, ne zaman, nasıl ve kimin tarafından yapıldığı belirlenir. Daha sonra gerekliyse onarılır, fotoğrafı çekilir ve sınıflandırılır. Eğer hemen sergilenmeyecekse uzmanlarca özenle saklanması ve korunması gerekir.

Parçaların ısı, nem ya da is gibi olumsuz etkenlere karşı zarar görmeden korunabilme­si için çeşitli yöntemler uygulanır. Zarar gören ya da bozulan parçalar uzun ve yorucu bir onarım işleminden geçer.

Müzeler zaman zaman düzenledikleri geçici sergiler için başka müzelerden ya da özel koleksiyonculardan ve satıcılardan bazı par­çaları ödünç alabilir. Sergi sırasında müzedeki yapıtlara ilişkin ayrıntılı bilgi içeren, çoğun­lukla resimli kataloglar hazırlanır.

Parasal Destek

Müzelerin gerek koleksiyonlarını korumak ve genişletmek, gerek çalışanların ücretlerini ödeyebilmek için düzenli bir gelire gereksini­mi vardır. Bazı müzeler parasal desteğini özel kişilerden ya da kuruluşlardan, bazıları da devletten sağlar. Belirli ölçüde de olsa gelir sağlamak amacıyla giriş ücreti alan müzeler olduğu gibi, ücretsiz olanları da vardır.

Türkiye'de Müzecilik

Türkiye'de müzecilik ilk kez 1846'da Damat Fethi Ahmed Paşa'nın girişimiyle başladı. Aya İrini'de silahlar ve çeşitli tarihsel yapıtlar bir araya getirildi. Ama bu ilk müze ziyaretçi­lere kapalı tutulmuştu. Türkiye'de müzecilik gerçek anlamda ilk kez 1881'de, Osman Hamdi Bey'in müze müdürü olduğu dönemde gelişti. Sonradan Topkapı ve Dolmabahçe sarayları, Ayasofya, Kariye gibi birçok tarih­sel yapı müzeye dönüştürüldü. Bugün İstan­bul, İzmir, Afyonkarahisar, Hatay gibi kent­lerdeki çok önemli müzelerden başka hemen her kentte bir müze bulunmaktadır. Resmi müzelerin yanı sıra İstanbul'daki Sadberk Hanım Müzesi ve Konya'daki Koyunoğlu Müzesi gibi özel kuruluşlara ait müzeler de vardır.

TÜRKİYE'DEKİ BAŞLICA MÜZELER

Adana

Karatepe Açıkhava Müzesi. Kadirli ilçesinde İÖ 8. yüzyılda yaşamış olan Hitit Kralı Asistavandas'ın kendi adını vererek kurmuş olduğu kale ve kent 1945'te bölgede başlatılan kazılar sonucu ortaya çıkarıldı.

Afyonkarahisar

Afyonkarahisar Arkeoloji Müzesi (1937). Taş Devri ve Tunç Çağı'ndan kalma kaplar, madenden bıçak, silah ve baltalar, fildişinden cerrahlık araçları, Kibele, Apollon, Eros ve Zeus heykelleri, ölü göm­me töreni kabartmalarından başka kitaplığında 8 bin kitap vardır.

Ankara

Anadolu Medeniyetleri Müzesi (1967). Taş Devri ve Tunç Çağı'ndan kalma arkeolojik buluntular, Hitit, Frig, Urartu sikkeleri ve altın süs eşyaları sergilen­mektedir.

İlk Türkiye Büyük Millet Meclisi Müzesi (1961). 1923'te cumhuriyetin ilan edildiği bu binada ilk meclisten kalma mobilya ve eşyalar, Kurtuluş Savaşı'na ilişkin harita, plan ve belgeler, meclis üyelerinin fotoğrafları bulunmaktadır.

Etnografya Müzesi. Ankara'nın başkent oluşundan sonra kurulan ilk müzedir. Anadolu'dan derlenmiş çeşitli giysi, el işi, halı, ikilimden başka sini, kazan, mangal gibi bakır işçiliği örnekleri; yazma yapıtlar ve minyatürler; çeşitli tekkelere ait eşyalar sergi­lenmektedir.

Gordion Müzesi (1965). Polatlı'nın Yassıhöyük köyün­de Tunç Çağı, Hitit ve Frig dönemi buluntuları sergilenmektedir.

Hatay

Hatay Arkeoloji Müzesi (1948). Çeşitli tarihsel yapıtla­rın yanı sıra dünyanın ikinci büyük mozaik koleksi­yonunu barındırmaktadır. 2. ve 3. yüzyıl Roma ve Bizans mozaiklerinden Sarhoş Dionysos ile Orpheus bunların en güzellerindendir.

Tel Açana Açık Hava Müzesi. İÖ 5500 - İÖ 3500 döneminden kalma saray ve tapınak kalıntıları vardır.

İstanbul

İstanbul Arkeoloji Müzesi (1880) üç bölümden oluşur: İstanbul Arkeoloji Müzesi'nde Eski Yunan ve Roma yapıtları; Eski Şark Eserleri Müzesi'nde Mezopo­tamya, Mısır Anadolu ve İslamiyet öncesi Arabis­tan uygarlıkları yapıtları; Türk Çini ve Seramikleri Müzesi'nde çini ve seramikler sergilenir.

Resim ve Heykel Müzesi (1937). Ünlü Türk heykelci ve ressamlarının yapıtları sergilenmektedir.

Topkapı Sarayı Müzesi (1924). Dünyanın sayılı birkaç müzesinden biridir. Osmanlı Devleti'ne ilişkin çok zengin bir eşya koleksiyonundan başka, değerli Çin ve Japon porselenleri, Kutsal Emanetler, elyazmaları, minyatürler, hazine eşyaları ve Harem Dairesi görülebilir.

Türk-İslam Eserleri Müzesi. İlk kez 1913'te Evkaf-ı İslamiye adıyla kuruldu. 1927'de bugünkü adını aldı. 1984'te çağdaş müzecilik anlayışına uygun biçimde yeniden düzenlendi. Anadolu, Iran, Kafkas ve Selçuk halıları, elyazmaları, etnografik eşyalar sergilenmektedir.

İzmir

İzmir Arkeoloji Müzesi. 1927'de kurulduktan sonra 1951'de Efes, Bergama, Milet, Afrodisias, Sart başta olmak üzere ilin çeşitli yerlerinde yapılmış kazılardan buluntular sergilenmektedir.

Efes Arkeoloji Müzesi (1929). Eski Yunan, Roma, Bizans, Selçuk ve Osmanlı yapıtları görülebilir.

Bergama Müzesi (1936). Arkeoloji ve etnografya olmak üzere iki bölümden oluşmaktadır. Arkeoloji Eski Yunan, Roma ve Bizans buluntularını kapsar. Yöreye özgü bakır ve ahşap araçlar, halı, kilim ve giysiler etnografya bölümünde sergilenir.

Konya

Mevlana Müzesi. 1925'te tekke ve türbeler kapatıldık­tan sonra Mevlana Dergâhı ve Türbesi müze olarak düzenlendi. Mevlana'nın yapıtlarının eski kopyala­rı, elyazmaları, ney, rebap, kudüm, tanbur gibi müzik aletleri, tespihler, halılar, kumaş örnekleri ve dergâha özgü çilehane, mevlevi sofrası ve dervişle­rin semah öğrendikleri yer gibi görülebilecek ilginç bölümleri olan bir müzedir.

DÜNYADAKİ BAŞLICA MÜZELER

ABD

California

Gety Müzesi (1954). Eski Yunan ve Roma yapıtlarının bulunduğu çok zengin bir koleksiyon, 14.-20. yüzyıl Avrupa resminden değerli örnekler; ayrıca 12 bin ciltlik bir kütüphane. Chicago

Bilim ve Sanayi Müzesi (1926). New York Amerika Doğa Tarihi Müzesi (1869). Guggenheim Müzesi (1959). 20. yüzyıl Avrupa ve

Amerikan sanatı. Metropolitan Sanat Müzesi (1870). Avrupa ve Kuzey

Amerika resim sanatı ile dekoratif sanatlar. Modern Sanat Müzesi (1929). Çağdaş sanat ürünleri. Washington

Corcoran Sanat Galerisi (1869) Amerikan sanatı. Smithsonian Enstitüsü (1846); ABD Ulusal Müzesi, Güzel Sanatlar Ulusal Koleksiyonu, Ulusal Sanat Galerisi ve Uzay Müzesi'ni kapsar.

ALMANYA FEDERAL CUMHURİYETİ VE ALMAN DEMOKRATİK CUMHURİYETİ

Münih

Deutsches Museum (1925). Bilim ve Teknoloji Müzesi.

Yeni Devlet Galerisi. Resim ve heykel.

Eski ve Yeni Pinakotek. Resim ve heykel.

Bavyera Ulusal Müzesi. Ortaçağdan günümüze Al­man sanat yapıtları.

Batı Berlin

Yeni Ulusal Galeri. 19. ve 20. yüzyıl sanatı.

Doğu Berlin

Pergamon Müzesi (19. yüzyıl başı). Eski Yunan sanatı­nın başyapıtlarından Bergama'da bulunmuş olan Zeus Sunağı'nın kabartmaları.

Hamburg

Hamburg Sanat Salonu (1850). Zengin resim, baskı, sikke ve madalyon koleksiyonu.

Altona Müzesi. Halk sanatları, köy evi içleri, balıkçılık bölümü.

AVUSTRALYA

Sydney

Yeni Güney Galler Sanat Galerisi (1874). Yerli sanatla­rıyla birlikte Avustralya sanatı.

Melbourne

Victoria Ulusal Galerisi (1859). Eski ustalar ve Avus­tralya sanatı.

AVUSTURYA

Viyana

Viyana Sanat Tarihi Müzesi (1891). Doğu ve eskiçağ sanatı.

Doğa Tarihi Müzesi (1889). Mineraller ve antropoloji.

Topkapı Sarayı Müzesi'ni gezen ziyaretçiler III. Selim'in bayram kabulü tablosunu inceliyorlar.

Eski Şark Eserleri Müzesi'nin Mezopotamya bölümü.

BELÇİKA

Brüksel

Güzel Sanatlar Kraliyet Müzesi (1830). Fransız, Fla­man ve Hollanda resim sanatı.

BREZİLYA

Rio de Janerio

Ulusal Müze (1818). Arkeoloji ve antropoloji.

FRANSA

Paris

Cluny Müzesi (1844). Ortaçağ hazineleri.

Orsay Müzesi. Bir tren istasyonuyken 1980'lerde müzeye dönüştürüldü. 19. ve 20. yüzyıl resim ve heykelleri.

Louvre (1793). Dünyadaki en büyük sanat koleksi­yonu.

İnsanlık Tarihi Müzesi (1878). Etnografya.

Modern Sanatlar Müzesi, Pompidou Sanat ve Kültür Merkezi (1975). 1900'den sonraki modern sanatlar. Kültür ve eğitim merkezi.

Doğa Tarihi Müzesi (1626).

HİNDİSTAN

Kalküta

Hint Müzesi (1814).

HOLLANDA

Amsterdam

Rijksmuseum (1885). Ulusal sanat yapıtları, Batı Avru­pa sanatından örnekler ve doğu sanatları.

Vincent van Gogh Müzesi (1973). Van Gogh'tan 300 resim ve 500 desen. Uzakdoğu sanatı.

Tropenmuseum Kraliyet Tropikal Enstitüsü (1970'lerde) Tarih ve etnografya. Ortadoğu, Uzak­doğu ve Latin Amerika halklarının yaşamları, töre ve gelenekleri.

Lahey

Kraliyet Resim Galerisi, Mauritshuis (1820). 15.-17. yüzyıllar Flaman sanatı.

İNGİLTERE VE İSKOÇYA

Londra

British Museum (1753). Çeşitli tarihsel nesneler ve sanat ürünleri.

Ulusal Galeri (1824). Eski ustalardan sanat ürünleri.

Bilim Müzesi (1857). Çeşitli buluşlar.

Tate Galerisi (1897). 19. ve 20. yüzyıl resim ve heykel sanatı.

Victoria ve Albert Müzesi (1852). Dokuma ve dekoratif sanatlar.

Edinburgh

İskoçya Ulusal Eski Eserler Müzesi (1870). Sikkeler ve elyazmaları.

İskoçya Kraliyet Müzesi (1854). Arkeoloji ve sanat ürünleri.

İSPANYA

Madrid

Prado Müzesi (1787). Klasik Avrupa resim sanatı.

İSVEÇ

Stockholm

Doğa Tarihi Müzesi (1819).

İTALYA

Roma

Lateran Müzesi (1843). Hıristiyanlık'ta erken dönem sanatı. Milano

Leonardo da Vinci Bilim ve Teknik Müzesi. Floransa

Ulusal Müze (1865). Rönesans heykel sanatı. Uffizi Galerisi (16. yüzyıl). İtalyan sanatı. Napoli

Ulusal Müze (1860). Pompei kalıntıları.

JAPONYA

Tokyo

Ulusal Müze (1872). Japon sanatı.

KANADA

Ottavva

Kanada Ulusal Galerisi (1880). Kanada resim sanatı. Kanada Ulusal Müzesi (1842). Toronto

Ontario Bilim Merkezi (1965). Bilim ve teknoloji. MEKSİKA

Meksiko

Ulusal Antropoloji Müzesi (1825). Antropoloji, arkeo­loji ve etnoloji.

MISIR

Kahire

Mısır Müzesi (1900). İS 6. yüzyıla kadar Mısır tarihi ve sanatı.

SSCB

Leningrad

Ermitaj Müzesi (1764). Eski uygarlıklardan örnekler, ilkel sanatlar ve klasik yapıtları da içeren 2,5 milyondan fazla sanat yapıtı. Moskova

Tretyakov Galerisi (1856). Rus sanatı. Puşkin Güzel Sanatlar Müzesi (1912). Eski Mısır, Uzak­doğu ve batı sanatı.

YENİ ZELANDA

Wellington

Yeni Zelanda Ulusal Sanat Galerisi (1936). Yeni Zelanda, Avustralya, İngiliz ve Amerikan sanat*. Yeni Zelanda Ulusal Müzesi (1865). Etnoloji ve doğa tarihi.

YUNANİSTAN

Atina

Ulusal Arkeoloji Müzesi (1866).