NEW YORK,NEW YORK,Manhattan,NEW YORK Kent Halkı,NEW YORK Tarih

NEW YORK. Dünyanın sayılı büyük kentle­rinden biri olan New York, ABD'nin en büyük kentidir. Çok kalabalık bir anakent alanının merkezinde yer alır; Atlas Okyanusu kıyısında, Washington ile Boston arasında, 787 km²'lik bir alanı kaplar. Birçok ada ve yarımadanın üzerinde kurulmuştur. Güney­batıda Hudson Irmağı ile ağzındaki New York Koyu, doğuda ise Atlas Okyanusu'yla sınırlıdır. Çok elverişli bir doğal limana sahip olan New York, dünyanın en büyük ticaret ve sanayi merkezlerinden biridir.

New York başlıca beş büyük belediyeden oluşur. Bunlar, Manhattan, Long Island'ın batı ucunda bulunan Queens ve Brooklyn, Manhattan'ın kuzeyine düşen Bronx ve Verrazano Narrows Köprüsü ile Brooklyn'e bağ­lanan Staten Island'dır (ya da Richmond). Bu beş bölümün toplam nüfusu 7.346.350'dir (1987). 1970'ten bu yana kent nüfusunda yüz­de 10'luk bir azalma olmuştur.

Manhattan

Manhattan alan bakımından New York'un en küçük belediyesidir. Ne var ki, 1,5 milyonu aşan nüfusuyla kentin ekonomik ve kültürel

merkezidir. Manhattan, değişik birçok kentin bir arada bulunduğu izlenimini verir. Adanın güney ucu işlek bir bankacılık merkezidir. Burada yer alan ve birbirinin eşi 110 katlı iki gökdelenden oluşan World Trade Center (Dünya Ticaret Merkezi) dünyanın en yüksek gökdelenlerindendir. Daha kuzeyde, geçmiş­ten günümüze kadar korunmuş olan "Çin Ma­hallesi" ve "Küçük İtalya" gibi bazı mahalle­ler bulunur. Batıda Greenwich Village eski evlerin bulunduğu bir yerleşim bölgesidir. Dar ve dolambaçlı sokakları, kepenkli sevim­li evleriyle, uzun yıllar boyunca pek çok ünlü sanatçı ve yazarın yaşamak için seçtiği bir yer olmuştur. Houston Caddesi'nin kuzeyin­deki sokaklar birbirini düzenli bir biçimde keser.

Manhattan'ın merkezinde 102 katlı Empire States, Birleşmiş Milletler binaları, Times Meydanı, Rockefeller Merkezi gibi Ne w York'la özdeşleştirilen yerler vardır. Burada ayrıca, çok ünlü mağaza ve dükkânların da bulunduğu ünlü 5. Cadde ve 19. yüzyıl bahçe mimarlığının en güzel örneklerinden biri olan Central Park yer alır. Başka yerlerde yaşa­yanlar için asıl New York Manhattan'dır.

New York, çok sayıda gökdeleni ve insan kalabalığının yanında zenginliğin, gücün, si­yasal ve sanatsal etkinliklerin merkezi olmasıyla da dünyanın en çekici kentlerinden biridir.

Ülkenin en büyük 100 şirketinin, en önemli bankaların ve sigorta şirketlerinin genel mer­kezi New York'tadır. Madison Caddesi ola­rak bilinen bölge ülkenin reklamcılık merke­zidir. Pamuk, şeker, kahve, kakao borsaları da bu kentte yer alır. Başlıca televizyon kuruluşlarının merkezi Ne w York'tadır. Ayrı­ca burada basılan New York Times ile Wall Street Journal gibi gazeteler ülkenin düşünsel ve siyasal yaşamını etkiler.

Kenti banliyölerle birleştiren ilk viyadüklü yol 1868'de açıldı. Metro ise 1904'te hizmete girdi. Irmakların altından geçen 70'ten fazla tünel ve köprü kentin içinde ve dışında ulaşımı rahatlatır. La Guardia, Kennedy ve Newark uluslararası havalimanlarından iç ve dış seferler yapılmaktadır. New York limanı dünyanın en büyük ve en donanımlı limanla­rından biridir. Kent ayrıca ABD'nin basın, moda ve alışveriş merkezidir.

New York'ta ABD'nin, hatta dünyanın en önemli sanat olayları yer alır. Ünlü Broadway eskisi kadar değilse de gene canlı tiyatro merkezlerinden biridir. Çeşitli bale topluluk­ları, Metropolitan Operası, Metropolitan Sa­nat Müzesi, Modern Sanat Müzesi ve Guggenheim Müzesi de dünyaca ünlüdür. New York Halk Kütüphanesi zengin kaynaklarıyla önemli bir araştırma merkezidir. Columbia ve New York üniversiteleri ülkenin en saygın eğitim kurumları arasındadır.

Kentin en büyük bölümü kentten daha büyük bir alanı kaplayan Long Island'dadır. Bu ada II. Dünya Savaşı'ndan önce Brooklyn ve Queens dışında, genellikle varlıklı kimsele­rin yazlık evlerinin bulunduğu bir bölgeydi. Savaştan sonra başlayan atılımla bugün ada­nın büyük bölümü kentleşmiştir. Ama hâlâ tarım yapılabilen ve yazlık yerleşime uygun kırsal alanlar vardır.

Kent Halkı

100 yıldan fazla bir süre New York, Amerika' ya gelen göçmenlerin karaya ilk ayak bastıkları liman oldu. Göçmenlerin kıtaya yaklaşır­ken gözlerine en önce çarpan, göçmen büro­sunun bulunduğu Ellis Adası'nın ötesinde, Liberty (Özgürlük) Adası üzerinde yükselen 92 metrelik gçrkemli Özgürlük Heykeli'ydi. New York'u ilk kuran Hollandalılar'dı. Daha sonra İngilizler yerleşti. 80'den fazla dilin konuşulduğu kente Almanya'dan gelen ilk büyük göçmen grubundan sonra dalga dalga yeni göçmen toplulukları akın etti. En kalaba­lık gruplardan biri de İrlandalılar'dı. Bir zamanlar kent nüfusunun dörtte biri İrlandalı'ydı.

Çoğunlukla Doğu Avrupa'dan gelen ve New York nüfusunda önemli bir yer tutan Yahudiler'in bir bölümü ise hâlâ birçok İbranice sözcük içeren bir Alman lehçesiyle (Yidiş) konuşur.

İtalyan göçmenler ülkeye 20. yüzyılın ilk yıllarında büyük kafilelerle gelmeye başladı. Küçük İtalya ve Greenwich Village'daki İtal­yan bölgelerinde Sicilya ve Güney İtalya kültürü ve dili hâlâ yaygınlığını korumakta­dır. Manhattan'da bulunan Harlem, ülkenin en çok tanınan Siyah yerleşim bölgesidir. Bu bölge, 20. yüzyılın başında ortaya çıkan ve Harlem Rönesans'ı denen Siyah kültür ve edebiyatının canlanmasına kaynaklık etmiş­tir. Bu dönemde Siyah oyuncu ve yazarlar

Harlem'de bir araya gelerek birbirlerine des­tek olmuş, Siyah yaşamını ve kültürünü araş­tırmaya yönelik yapıtlar ortaya koymuşlardır. II. Dünya Savaşı'ndan sonra New York'a göç eden yüz binlerce Porto Rikolu bugün Doğu Harlem'in gettolarında yaşamaktadır.

Tarih

New York Koyu ile Hudson Irmağı'nın alt bölümlerinin ilk kez 1524'te İtalyan denizci Giovanni da Verrazano tarafından keşfedildi­ği sanılmaktadır. 1609'da İngiliz kâşif Henry Hudson, gemisiyle bugün kendi adını taşıyan ırmağa girmiştir. Manhattan Adası'nı ilk kez onun keşfettiği kabul edilmektedir.

Avrupalılar'ın New York'ta ilk yerleşim birimini ne zaman kurdukları kesin olarak bilinmemektedir. 1626'da Batı Hint Kumpan­yasının girişimiyle Hollandalılar Manhattan Adası'nı Yerliler'den 24 dolar tutarında mal vererek satın aldılar. Burada kurulan yerle­şim bölgesine Nieuw Amsterdam (Yeni Amsterdam) denildi. Bölge Batı Hint Kumpanya­sının yürüttüğü kürk ticaretinin merkezi oldu.

Atlas Okyanusu kıyısının bu bölümünü ele geçirmek isteyen İngiltere, 1664'te Hollanda­lıların üzerine bir donanma gönderdi. Hollanda yönetimi savaşı göze alamayınca, ada İngilizler'in eline geçti. İngilizler buraya kra­lın kardeşi York dükünün anısına New York adını verdiler. Hollandalılar 1673'te kenti yeniden ele geçirdilerse de, bir yıl sonra İngilizler'e bırakmak zorunda kaldılar. Kent Amerikan Bağımsızlık Savaşı'na kadar, 100 yılı aşkın bir süre İngilizler'ce yönetildi. Savaş sonrasında 1790'a kadar ABD'nin ilk başken­ti olan New York, 1898'de çevresindeki yerle­şim birimlerinin de kent sınırlarına katılma­sıyla büyük bir anakente dönüştü.