Ana Sayfa Bilgi Bankası

18 Aralık 2010 Cumartesi

Takım yıldızı ?

Dünya dan bakıldığında grup halinde görülen yıldızlar topluluğuna takım­yıldız denir. Gruptaki yıldızlar birbirine sanal (düşsel) çizgilerle bağlanacak olursa, ortaya belirli şekiller çıkar. Eski astronomlar bu şe­killeri efsanelerdeki belirli hayvanlara ve kahramanlara benzetmiş ve bunların tanrılarca gökyüzüne çıkarıldıklarına inanmışlardır. Takımyıldızların büyük bölümünü, Eski Yu­nanlılar ve Romalılar adlandırmıştır, ama onlar da bu adlan Habilliler den almış olabi­lirler. Bu maddede verilmiş olan yıldız harita­larında, gökyüzündeki parlak yıldızlar ve takımyıldızlar gösterilmiştir; siz de takımyıl­dızların oluşturduğu şekilleri geceleri gökyü­zünde görebilirsiniz, ama bu şekillerle gerçek nesneler arasındaki ilişkiyi fark etmek her za­man kolay olmaz. Bugün astronomlarca belirlenmiş 88 takım­yıldız vardır. İS 2. yüzyılda yaşamış olan Yunanlı astronom Batlamyus. Almagest adlı kitabında 48 takımyıldız adı saymıştır; o tarihten beri bunlara 40 takımyıldız daha eklenmiştir. Batlamyus'un sıraladığı adların çoğu korunmuştur. Batlam­yus'tan sonra verilen adların pek çoğunu ise, 17. ve 18. yüzyıllarda güney gökküredeki takımyıldızları araştıran ve ortaya çıkaran Avrupalı astronomlar takmıştır. Dünya'dan bakıldığında bir takımyıldızdaki bütün yıldızlar birbirine yakınmış gibi görü­nür, ama bu durum onların uzaydaki gerçek konumlarının da böyle olduğu anlamına gel­mez; çünkü, içlerinden bazıları sanıldığından çok daha uzakta olabilir. Yani, takımyıldız­lar gerçekte birbirine yakın duran yıldız­lardan oluşan gruplar olmayabilir; yalnızca Dünya'dan bakıldığında böyle görünüyor ola­bilirler. Dünya üzerindeki belirli bir noktadan ba­kıldığında, yılın değişik zamanlananda gökyü­zünde değişik takımyıldızlar görülür. Bu, Dünya’nın Güneş'in çevresinde dolanmasın­dan kaynaklanır. Yılın bir bölümünde görüle­bilen bir takımyıldız altı ay sonra görünürde Güneş'e daha yaka bir konuma geçtiği için geceleri görünmez olur. Bazı takımyıldızlar yalnızca kuzey yarıküreden, bazıları ise yal­nızca güney yarıküreden görülebilir. Örneğin, Büyükayı güney yarıküreden, buna karşılık Güney haçı da kuzey yarıküreden görülemez. Güneş'in görünürdeki hareketini yaparken gökkürede çizdiği çembere tutulum ya da ekliptik denir. Bu daire boyunca yer alan 12 takımyıldız burçlar kuşağını oluşturur .Öteki takımyıldızlar, burçlar kuşağının kuzeyinde ve güneyinde kalanlar olmak üzere ikiye ayrılır. Takımyıldızlar, çeşitli yıldızların ve öbür gökcisimlerinin gökyüzünün neresinde bulun­duğunu belirtmekte yararlı olur. Parlak yıl­dızların çoğunun Eski Yunanca, Latince ya da Arapça'dan gelen ayrı ayrı adlan vardır; kaptanlar ve pilotlar yıldızlan bu adlarıyla anarlar. Ama astronomlar, her yıldızı bulun­duğu takımyıldızın adıyla adlandırırlar ve aynı takımyıldızda bulunanları birbirinden ayırt etmek için de, bunların her birine Yunan alfabesinden ayn bir harf verirler. Örneğin Demirkazık ya da Latince adıyla Polaris, yani kuzey gökküredeki Kutup Yıldızı Küçükayı takımyıldızındaki en parlak yıldızdır ve astronomlar bu yıldızı ot Küçükayı ya da Küçükayı'nın a yıldızı olarak tanımlar­lar. (Bu maddede geçen Yunanca harfler, "alfa" olarak okunan 44a", "beta" olarak okunan (î","gamma olarak okunan " Y"dır.)



Türkçe adıLatince adıKısaltmasıTürkçe adıLatince adıKısaltması
AğcıkReticulumRetKoltukCassiopeiaCas
AkrepScorpiusScoKovaAquariusAqr
AltılıkSextansSexKuğuCygnusCyg
AndromedaAndromedaAndKumpasPyxisPyx
AnkaPhoenixPheKupaCraterCrt
ArabacıAurigaAurKurtLupusLup
AslanLeoLeoKuzeytacıCoronaCrB
AvköpekleriCanesCVnBorealis
 VenaticiPscKüçükaslanLeo MinörLMi
BalıkPiscesKüçükayıUrsa MinörUMi
BalinaCetusCetKüçükköpekCanis MinörCMi
BaşakVirgoVirKüçüksuyılanıHydrusHyi
Berenike'ninComaComMasaMensaMen
SaçıBeren icesTauMikroskopMicroscopiumMic
BoğaTaurusOcakFornaxFor
BukalemunChamaeleonChaOğlakCapricornusCap
BüyükayıUrsa MajörUNaOkçukSagittaSge
BüyükköpekCanis MajörCMaOrionOrionOri
CennetkuşuApusApsPergelCircinusCir
CetvelNormaNorPersePerseusPer
ÇalgıLyraLyrPompaAntliaAnt
ÇelikkalemCaelumCaePupaPuppisPup
ÇobanBoötesBooRessamPictorPic
DürbünTelescopiumTelSaatHorologrumHor
EjderhaDracoDraSefeCepheusCep
ErboğaCentaurusCenSekizlikOctansOct
GüneybalığıPİSCİ8PsASinekMuscaMus
 Austrinus SunakAraAra
 (ya da SuyılanıHydraHya
 Australis)CruTavşanLepusLep
GüneyhaçıCruxTavusPavoPav
GüneytacıCoronaCrATayEquuleusEqu
 AustralisTrATekboynuzMonocerosMon
GüneyüçgeniTriangulumTeraziLibraLib
 Australe TilkicikVulpeculaVul
GüvercinColumbaColTukanTucanaTuc
HerkülHerculesHerTurnaGrusGru
HintliIndusIndUçanbalıkVolansVol
jrmakEridanusEriÜçgenTriangulumTri
İkizlerGeminiGemVaşakLynxLyn
KalkanScutumSetYaySagıttariusSgr
KanatlıatPegasusPegYelkenVelaVel
KargaCorvusCrvYengeçCancerCnc
KarinaCarinaCarYılanSerpensSer
KartalAquilaAqlYılancıOphiuchusOph
KertenkeleLacertaLacYontarSculptorSel
KılıçbalığıDoradoDorYunusDelphinusDel
KoçAriesAriZürafaCamelopardalisCam


Her takım yıldızda belirli özellikleriyle öbürlerinden ayırt edilebilen bazı yıldızlar vardır. Bu maddede en ünlü takımyıldızlar ile yıldızlara değinilmektedir. Bu takımyıldızlar ile yıldızların adlarının çoğu Yunan efsanele­rinden ve mitlerinden kaynaklanmaktadır; bu efsane ve mitlere ilişkin daha geniş bilgiyi EFSANE VE MÎTLER maddesinde bulabi­lirsiniz. En iyi tanınan takımyıldızlardan biri Büyükayı'dır (Ursa Majör). Bu takımyıldız­daki en parlak yedi yıldızın düzeni çok çeşitli cisimlere benzetilmiş, bu nedenle de takımyıl­dıza bugüne kadar Saban, Araba, Yedi Öküz­ler ve Büyük Cezve gibi çeşitli adlar verilmiş­tir. Cezvenin sapından en uzaktaki iki yıldıza "İşaretçiler" denir, çünkü bunlar bir çizgiyle birleştirildiğinde Kutup Yıldızı'nı gösterirler. Orion takımyıldızı genellikle bir avcı olarak çizilmiştir; takımyıldızın üç parlak yıldızı bu avcının kuşağını oluşturur. Kuzey yarıküre­den bakıldığında bu kuşağın üzerinde kalan parlak, sarımsı kırmızı yıldıza İkizler evi ya da Elcebbar denir; bu yıldızın Latince adı a Orionis ya da Orion'un a yıldızıdır. Kuşağın al­tında kalan parlak, beyaz yıldız Ayak (Rigel) ya da P Orionis'tir. Güney yarıküreden bakıl­dığında ikizler evi ile Ayak'ın konumlan bu­nun tam tersidir. Avcının iki köpeği vardır; bunlardan büyük olanın adı Büyükköpek (Canis Majör), küçüğünkü ise Küçükköpek'tir (Canis Mi­nör). Büyükköpek'teki en önemli yıldız, görebildiğimiz bütün yıldızların en parlağı ve Güneş'e en yakın yıldızlardan biri olan Akyıldız ya da Latince adıyla Sirius'tur (astronomi­de a Büyükköpek). Orion'un yakınında, burçlar kuşağı takım yıldızlarından İkizler (Gemini) yer alır. İkizler'deki en parlak iki yıldız, adlarını Yunan efsanesinde Zeus'un ölümsüzlük verdiği oğul­lan Kastor ve Polydeuskes'ten (Polluks) alan Kastor (astronomide a İkizler) ve Polluks' tur ( p İkizler). Burçlar kuşağının bir başka takımyıldızı, Herakles'in öldürdüğü Nemeia aslanı olduğu varsayılan Aslan'dır (Leo). Aslan'ın en par­lak, yani a yıldızı Regulus'tur. Kutup Yıldızı' nın yakınlarındaki Ejderha ya da Latince adıyla Draco takımyıldızı da, adını Herakles' in bir başka kurbanından, Hesperidler'in bahçesindeki altın elmalı ağaca bekçilik ettiği kabul edilen ejderhadan alır. Ejderhanın yakınlarında, Çoban (Boötes) takımyıldızı ve bunun parlak, turuncuya çalan kırmızı a yıl­dızı Arktürüs bulunur. Orfon'u öldüren akrep, Akrep (Scorpius) takımyıldızı olarak görünür. Bunun orta ye­rinde, bilinen en büyük yıldızlardan biri olan, kırmızımsı renkli Akrep Yüreği ya da Latince adıyla Antares (a Akrep) yer alır. Bu yıldız Güneş'ten yüzlerce kez daha büyüktür. Kutup Yıldızı'nın (Polaris) belirlediği Ku­zey Kutbu'na en yakın noktadaki en parlak yıldız, Çalgı (Lyra) takımyıldızının a yıldızı olan Vega'dır. Vega'nın yakınında çok soluk bir başka yıldız daha gözükür; ama, bu iki yıldız gerçekte birbirlerine yakın değillerdir ve yalnızca Yer'den bakıldığında böyle görü­nürler. Perseus'un deniz canavarından kurtardığı kansı Andromeda ve onun annesi Kassiepeia ile babası Kepheus'un adlan da takımyıldızla­ra verilmiştir. Türkçe'de bu takımyıldızlar, sırasıyla    diz değil, birbirinin çevresinde dolanan ve biri ötekinden çok daha soluk iki yıldız olmasıdır; soluk olan, parlak olan ile Yer'in arasından geçerken öbürünü örter ve parlaklığının azal­masına yol açar. Güney gökkürenin küçük, ama en ilginç takımyıldızı, Güney haçı ya da Latince adıyla Crux ya da Crux Australis'tir. (Crux sözcüğü Latince'de "haç", australis ise "güney" anla­mına gelir.) Güney haçı, güney gökkutbuna oldukça yakın bir bölgede yer alır. Güney haçının en parlak a ve Y yıldızlan güney gökkutbunun yerini gösterir. Bu iki yıldız, ilk Avrupalı kâşiflere güney denizlerine inme cesaretini veren bir kılavuz işlevi gör­müştür. Takımyıldızlar yıldızlardan başka bulutsu, yıldız kümesi ve gökada gibi başka gökcisim­lerini de içerirler. Boğa (Taurus) takımyıldızındaki ünlü Yengeç bulutsusu; Samanyolu Gökadası'na en yakın olan Andromeda Gökadası; Boğa takımyıldızındaki Ülker kü­mesi (Pleiades); güney yarıküreden görülebi­len Kılıçbalığı (Dorado) ve Tukan (Tucana) takımyıldızlarının belirlediği kesimde yer alan, Samanyolu Gökadası'nın uydusu olan Macellan Bulutlan bunlara örnektir. Bu maddedeki yıldız haritalarında, bazı parlak yıldızlarla birlikte, bütün takımyıldız­lar gösterilmiştir. Bazı gazetelerde, o ay içinde görülebilecek takımyıldızları ve bunlar­la birlikte, gezegenlerin yörüngelerini göste­ren haritalar verilir. Ayrıca büyük kitapevlerinde yıldız atlaslarıda bulunabilir. Planetaryumlardaki gösterilerde takımyıldızları da iz­leme olanağı vardır. 302. sayfadaki listede bütün takımyıldızların Türkçe ve Latince adlan astronomlarca kullanılan kısa adlan ile verilmiştir. Takımyıldızların Türkçe adlan, genellikle Latince adın anlamını da belirtir; Latince özel adlar ise Türkçe'de olduğu gibi korunmuştur.

Hiç yorum yok:

Yorum Gönder