RUTHERFORD, Ernest

RUTHERFORD, Ernest (1871-1937). Büyük bilim adamı Ernest Rutherford Yeni Zelan­da'da, Nelson yakınlarındaki Spring Grove' da (bugün Brightwater) doğdu. Babası bir çiftçi ve tekerlek yapımcısıydı. 12 kardeşin dördüncüsü olan Rutherford, Nelson College'dan burs kazandı ve burada başarılarla dolu bir öğrenim dönemi geçirdi. 1890'da ise Christchurch'teki Canterbury College'dan burs kazandı ve yükseköğrenimini burada tamamladı. 1895-98 arasında İngiltere'de Cambridge'deki Cavendish Laboratuvarı'nda, Sir Joseph John Thomson'ın yanında çalıştı.

Rutherford radyoaktif maddelerden yayı­lan ışınımı (radyasyonu) inceledi ve bu tür ışınımlar ile X ışınları, radyo dalgaları, ışık gibi öbür elektromagnetik ışınımlar arasında­ki farkları belirledi.

Rutherford daha sonra Kanada'ya geçerek Montreal'deki McGill Üniversitesi'nde profe­sör oldu ve burada İngiliz bilim adamı Frederick Soddy (1877-1956) ile birlikte çalıştı. Onunla birlikte radyoaktif maddeler üzerinde araştırmalar yaparken, radyoaktifliğin ele­mentlerin birbirine dönüşmesinden kaynak­landığını keşfetti. Bu son derece önemli buluş radyoaktiflik olgusunun anlaşılmasına temel sağladı. Radyoaktif elementler atom çekir­deklerinden alfa, beta ve gamma ışınları salarak parçalanırlar ve başka elementlere dönüşürler; bu ışın salımı sürecine radyoaktif bozunum denir.

Rutherford 1907'de İngiltere'deki Manchester Üniversitesi'nde fizik profesörü oldu. Burada radyoaktiflik üzerindeki çalışmalarını sürdürdü. 1908'de Nobel Kimya Ödülü'nü kazandı.

Rutherford en önemli buluşlarından birini Manchester'daki ilk yıllarında gerçekleştirdi. Çeşitli maddeleri, son derece hızlı hareket eden alfa parçacıklarıyla dövdü, yani bombar­dıman etti ve bu maddelerden yapılmış ince filmlerden geçen alfa parçacıklarının davranı­şına bakarak, bu madde atomlarının iç yapısı­nın görüntüsünü elde etti. Bugün Rutherford atom modeli olarak adlandırılan bu görüntü­de atomlar, artı elektrik yüklü, küçük ama ağır bir çekirdek ile bu çekirdeğin çevresinde dolanan (tıpkı Güneş'in çevresinde dolanan gezegenler gibi) eksi elektrik yüklü elektron­lardan oluşur. Elektronların eksi yükü çekir­değin artı yükünü dengeler, dolayısıyla atom­lar nötr hale gelir.

Rutherford, geliştirdiği bu modelden yarar­lanarak atom çekirdeğinin boyutlarını da he­sapladı. Buna göre tipik bir atomun yarıçapı santimetrenin 100 milyonda biri kadardı. Rutherford çekirdeğin yarıçapını ise, tüm atomun yarıçapının 10 binde biri olarak he­sapladı. Rutherford'un atom modelini Dani­markalı bilgin Niels Bohr geliştirdi ve modern atom kuramını ortaya koydu.

Rutherford I. Dünya Savaşı sırasında, deniz- altıları saptamaya yönelik çeşitli çalışmalar yürüttü. Savaştan sonra ise Manchester'a döndü ve fizik çalışmalarını sürdürdü. 1919'da azot gazını alfa parçacıklarıyla bom­bardıman ederek yapay bir radyoaktif dönü­şüm gerçekleştirdi. Öbür elementler gibi azot atomunun çekirdeği de proton ve nötron denen parçacıklardan oluşur. Bombardıman yeterince şiddetliyse, alfa parçacıkları azot atomlarından bazılarının çekirdeğinden pro­tonları dışarı atar, bunun sonucunda da azot atomları oksijen atomlarına dönüşür. Ruther­ford'un bu deneyi, insan tarafından gerçekleş­tirilen ilk yapay madde dönüşümüydü.

Rutherford aynı yıl (1919) Cambridge Üni­versitesinde Sir J. J. Thomson'dan boşalan deneysel fizik bölümünün başına getirildi. Buradaki Cavendish Laboratuvarı'nı ulus­lararası bir nükleer fizik merkezi haline getir­di. Onun ve öğrencilerinin gerçekleştirdiği önemli buluşlar, sonradan nükleer enerji ala­nında kaydedilen gelişmelere temel oluştur­du.

1914'te Rutherford'a "sir" unvanı verildi; 1931'de ise baron oldu. Ölümünden sonra Westminster Abbey'de gömüldü.