NANE. Kekik ve adaçayı gibi
ballıbabagiller familyasında yer alan naneler çok eskiçağlardan beri sağlığa
yararlı olarak kabul edilen bitkilerdir. Kuzey ılıman kuşağın hemen her yerine
dağılmış olan bu bitkilerin Mentha cinsinde
yer alan 25 kadar türü vardır. Nemli
ve gölgelik yerleri seven nanelerin Türkiye'de de 7
kadar türü yetişir. Doğada yabani olarak, yani kendiliğinden yetişen nane türlerinin
bazısı baharat ve ilaç olarak kullanılan keskin kokulu yaprakları için özel
olarak yetiştirilmektedir. Bu bitkilerin çoğunun keskin kokusu yaprak, çiçek ve
dallarındaki uçucu yağdan kaynaklanır. Bitkiden damıtılarak çıkarılan ve
"nane esansı" denen bu yağ, hoş koku vermek için parfüm, ilaç, diş
macunu, çiklet ve şekerlemeler ile bazı yiyecek ve içeceklere katılır.
Uzun ömürlü (çok yıllık) bitkiler olan nanelerin
toprakaltından yatay olarak ilerleyen sürünücü köksapları vardır. Dört köşeli
gövdelerin üzerine karşılıklı olarak dizilen yaprakları basit yapılı ve dişli
kenarlıdır. Mor, pembe ya da beyaz, minik çiçekleri dalların ucunda sık
başaklar halinde bir araya toplanmıştır. En iyi besince zengin ve nemli topraklarda
yetişir. Nane tarlalarındaki yabancı otlar sık sık temizlenmeli ve her üç ya da
dört yılda bir eski ürün sökülerek yerine yenileri dikilmelidir.
En çok yetiştirilen nane türlerinin başında
bahçe nanesi {Mentha piperita) gelir. Avrupa,
Asya ve Kuzey Amerika'da geniş çapta tarımı yapılan bu bitkinin yaprakları
özellikle salatalarda taze sebze olarak yenir ya da kurutulup baharat olarak
yemeklere katılır. Yaz ortasına doğru morumsu pembe çiçekleri açtıktan hemen
sonra toplanıp kurutulan yapraklarından hazırlanan çay, mide bulantılarını
önleyici ve gaz söktürücü bir etki yapar. Yapraklardan çıkarılan renksiz,
keskin kokulu ve serinletici nane esansının bileşiminde mentol denen bir bileşik
bulunur. Türkiye'de yetişen ve filiskin ya da pülüskün adlarıyla da bilinen
yarpuz (Mentha pulegium) da bir nane türüdür.
Bunun çiçekli ve yapraklı dallarından hem çay hazırlanır, hem de "filiskin
yağı" denen uçucu bir yağ elde edilir. Filiskin yağı öbürlerinden farklı
olarak özellikle balgam söktürücü etkiye sahip yakıcı kokulu bir maddedir.
Adını tüylerle kaplı yapraklarından alan tüylü nane
{Mentha longifolia) ile soluk mavi çiçekler taşıyan kıvırcık nane {Mentha spicata) türlerinin her ikisi de hem
baharat olarak kullanılır, hem de yapraklarından uçucu bir yağ çıkarılır.
Naneyle
aynı familyada, ama ayrı cinslerde yer alan bazı bitkilere de nane adı
yakıştırılmıştır. Örneğin, kedinanesi, dağ nanesi ve taş nanesi bunlardan
birkaçıdır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder