ZAMBİA,zambia Tarihi

ZAMBİA, Orta Afrika'da, İngiliz Uluslar Topluluğu üyesi bağımsız bir cumhuriyettir. Dört yanı karayla çevrili olan Zambia tropik iklim kuşağında yer alır.
Zambia'nm büyük bir bölümünün deniz düzeyinden yüksekliği 900 metreyi geçer. Ülkenin en yüksek yerleri Malavi sınırındaki yüksek yaylalar ile ülkenin kuzeydoğusundaki Muşinga Dağları'dır. Ülkenin batı kesimin¬den geçen Zambezi Irmağı güneyde Zimbabve ile sınır oluşturur. Kafue ve Luangua ırmakları da Zambezi'ye katılır. Ülkenin ku¬zeyinde bulunan, geniş bataklıklarla çevrili büyük Bangweulu ("büyük su") Gölü Zam¬bia'nın çarpıcı özelliklerindendir. Zambia- Tanzanya sınırındaki Kalambo ile Zambia Zimbabve sınırındaki Victoria çağlayanları da ülkenin görülmeye değer yerlerindendir.
Mayıstan temmuza kadar süren serin ve kuru Zambia kışını, ağustos ekim arasında sıcak ve kuru bir mevsim izler. Kasım ve nisan arasındaki yaz aylan sıcaktır, hava sıcaklığı 37°C'ye yükselir. Yağışların büyük bölümü yazın görülür.
Zambia'da aslan, pars, fil, suaygırı ve çeşitli antilop türlerini içeren zengin bir yaba¬nıl yaşam vardır. Yabanıl hayvanların çoğu, ülkenin ortabatı kesiminde yer alan Kafue Ulusal Parkı'nda görülebilir.
Halkın büyük bölümü Bantu kökenlidir. Köylerde yaşayanlar mısır ve darı gibi ürünle¬rin tarımını yapar, ayrıca sığır ve kümes hayvanları yetiştirir. Pek çok insan kentlerde yaşamaktadır. Bütün azgelişmiş ülkelerde ol¬duğu gibi insanların çoğu yoksuldur. Enflas¬yon ve besin yetersizliği sürekli bir sorun oluşturmaktadır.
Ülkede en çok çiftçilik ve madencilikle uğraşılır. Başlıca tarım ürünleri mısır ve güneydoğudaki Chipata (eski adı Fort Jame son) dolaylarında yetiştirilen tütündür. Öteki önemli tarım ürünleri yerfıstığı ve pamuktur. Irmaklarda, ayrıca Tanganika, Kariba ve Bangweulu göllerinde bol miktarda balık avlanır.
Zaire'nin güneyinde yer alan ve Copperbelt (bakır kuşağı) adı verilen bölge dünyanın en zengin bakır kaynaklarından biridir. 1920'lerde gelişmeye başlayan bu bölgedeki en eski madencilik kenti 1904'te kurşun ve çinko çıkarmak için kurulan Kabwe'dir (eski adı Broken Hill).
Zambia demiryoluyla Zimbabve ve Zaire' ye bağlanır. Tanzanya ile birlikte ve Çin'in yardımıyla, Copperbelt'ten Tanzanya'nın do¬ğu kıyısındaki Dar es-Selam limanına uzanan Tan-Zam (Tanzanya-Zambia) Demiryolu ya¬pılmıştır. Zimbabve sınırı üzerinde bulunan Livingstone (eskiden Maramba), Copper- belt'teki Ndola ve başkent Lusaka'da uluslar¬arası havalimanları bulunur. Dar'es-Selam'la Ndola arasına bir petrol boruhattı döşenmiş¬tir. Zambia'nın elektrik enerjisi, Zambezi Irmağı üzerindeki Victoria Çağlayanı ile Kari¬ba Gölü'ndeki hidroelektrik santralda üre¬tilir.
Ülkenin başlıca kentleri Lusaka, Kabwe, Livingstone ile Copperbelt'te yer alan Kitvve, Ndola, Chingola ve Luanshya'dır. Eğitimi yaygınlaştırma çabaları sonucu Zambia Afri¬ka'da okullaşma oranı en yüksek ülke olmuş¬tur. Ülkede çok sayıda ilk ve ortaokul bulu¬nur. Lusaka'daki Zambia Üniversitesi ülke¬nin başlıca yükseköğretim kurumudur. Zambia'yı bir başkan ve üyelerinin 125'i seçimle, 11'i de başkan tarafından atanarak işbaşına gelen Ulusal Meclis yönetir. Zambia'nın ilk başkanı Kenneth Kaunda'dır.
Tarih
Zambezi vadisine İS 11. yüzyılda Tongalar'ın yerleştiği sanılmaktadır. Onların ardından Bantu kökenli insanlar kuzeybatıdan gelip vadide yerleştiler. Ülkeye ilk giren Avrupalı¬ların 1798'de bugünkü Zambia'nın kuzeybatı köşesine ulaşan Portekizli tüccarlar olduğu sanılmaktadır.
1830'larda daha güneyden gelen ve Bantu dili konuşan gruplar ülkeye yerleşti. Aynı dönemlerde, kuzeydoğudan Arap, Angola' dan da Portekizli köle tüccarlar, ülkeye girdi¬ler ve yıllarca köle ticareti yaptılar.
1890'larda Cecil Rhodes'un temsilcileri ka¬bile reislerinin büyük bir bölümüyle antlaş¬malar yaptı. Bu, Rhodes'un 1889'da çok büyük bir ayrıcalık kazanan İngiliz Güney Afrika Kumpanyası aracılığıyla Orta Afrika' nın denetimini ele geçirme planının bir parça¬sıydı. Bölge 1911'de Kuzey Rodezya adını aldı. O dönemde bura¬da yaklaşık 1.500 Avrupalı yaşıyordu. Demir¬yolu ağının Livingstone Ndola arasındaki bö¬lümü de tamamlanmış durumdaydı.
Copperbelt'in gelişmesiyle birlikte Avrupa¬lı göçmenler hızla çoğaldılar ve bu yöre 1924'te İngiltere'nin koruması altına girdi.
Kuzey Rodezya 1953'te Nyasaland'a (bu¬gün Malavi) ve Güney Rodezya'ya (bugün Zimbabve) katılarak, Rodezya ve Nyasaland Federasyonu'nu oluşturdu. Ülkedeki Siyah Afrikalılar ise federasyonun Avrupalılara çok fazla ayrıcalık kazandırdığını düşünüyor¬lardı. 1962'de Siyah Afrikalılar Kuzey Rodez¬ya Yasama Meclisi'nde çoğunluğu kazandılar. 1963'te federasyon dağıldı. Ertesi yıl Zambia bağımsızlığını kazandı ve İngiliz Uluslar Top¬luluğu üyesi bir cumhuriyet oldu.
1965'te Güney Rodezya İngiltere'nin istek¬lerine ters düşerek bağımsızlık ilan edince, kömür ve hazır eşya bakımından Rodezya'ya bağımlı olan Zambia sıkıntıya düştü. Ayrıca ekonomik açıdan çok önemli olan deniz ve demiryolu bağlantısını da kaybetti. Tanzanya ve Zambia, Zimbabve'nin bağımsızlık kazan¬masıyla sonuçlanan savaşta milliyetçileri des¬tekleyen "ateş hattı" ülkeleri arasında yer aldılar.