YEŞİM,Jadeyit

YEŞİM, değerli taş niteliğindeki jadeyit ve nefrit minerallerinin ortak adıdır. Bu iki mineralin görünümü birbirine benzer, ama farklı maddelerden oluşmuşlardır. Her iki taş da çok serttir ve çok değişik renklerde bulu¬nur, ama en sık rastlananları yeşil ve kahve¬rengi olanlarıdır. Jadeyit dünyada yalnızca birkaç yerde bulunur; en iyi jadeyit Birman¬ya'nın kuzeyindeki Myitkyina bölgesinden çıkarılır. Bunun da neredeyse tümü yüzyıllar¬dan beri işlenmek üzere hep Çin'e, daha çok da Kanton ve Şanghay'a, gönderilmektedir. En çok aranan jadeyit, zümrüt yeşili ve yarısaydam olanıdır; eflatun, mavi ve koyu kırmızı (ya da kuru yaprak renginde) olan taşlara da çok değer Verilir. Nefrit özellikle Çin'in kuzeybatı kesimi, Sibirya, Kuzey Ame¬rika ve Yeni Zelanda başta olmak üzere, dünyanın pek çok yerinde, dağlarda çökeller halinde ya da ırmak yataklarında, bazıları 1 ton ya da daha fazla gelen dev taş kütleleri halinde bulunur. Nefritin en çok tutulan renkleri ıspanak yeşili, san, siyah ve Çinliler'in "donyağı" dedikleri mat beyazdır.
Yeşim denince akla hemen Çin gelir; çünkü bu ülkede yeşim bütün öbür taşlardan üstün tutulur. Eskiçağlarda Çinliler yeşimin insanı sağlıklı tutan, öldükten sonra da bedeninin çürümesini önleyen sihirli bir gücü olduğuna inanırlardı. Bu yüzden de ölüyü yeşimle birlikte gömerler, dinsel törenlerde ya da imparator adına düzenlenen şenliklerde kul¬lanılan kutsal eşyayı yeşimden yaparlardı. Zaman geçtikçe yeşim, kaplar ve heykeller için olduğu kadar, süs eşyası ve mücevher yapımında da yaygın olarak kullanılmaya başlandı. Bugün müzelerde ve özel sanat koleksiyonlarında özenle saklanmakta olan Çin işi yeşim oymalardan bazıları 2.000 yıldan daha eskidir.
Yeşime değer verenler yalnızca Çinliler değildi. Avrupa'da tarihöncesi dönemde ya¬şamış olan insanların da, metallerin bilinme¬diği günlerde, keski gibi kesici el aletlerinin yapımında son derece sert bir taş olan yeşimi kullandıkları saptanmış ve eski yerleşim yer¬lerinde yapılan kazılarda bu tür aletler bulun¬muştur.
Orta Amerika'da yaşamış olan Aztekler ve Mayalar da yeşime çok değer vermiş, yeşim¬den oyma süs eşyaları yapmışlardır. Ne var ki, 16. yüzyılda İspanyollar'ın buraları fethetme¬sinden sonra yeşim oyma zanaatı yok olmuş¬tur. İspanyollar bu taşa, düzgün olanlarını bellerine bağladıkları zaman vücudun bu böl¬gesindeki ağrılara iyi geleceğine inandıkları için, piedra de ijada, yani "böğür taşı" derler¬di. Son zamanlara kadar Yeni Zelanda'daki Maoriler de yeşimden alet, silah ve süs eşyası yaparlardı.
Yeşim metalle kesilemeyecek kadar sert olduğu için, aşındırıcılarla taşlanarak biçim¬lendirilir. Yeşim oymacılığı hüner isteyen, zahmetli ve yavaş ilerleyen bir iştir.