VEZÜV YANARDAĞI

Dünyadaki yanardağ­lar içinde en ünlü olanıdır. İtalya'nın güneyin­de Tiren Denizi kıyısında bulunan Vezüv, Napoli Körfezi'ne egemen bir konumdadır. Napoli'nin yaklaşık 11 km güneydoğusundadır. Çoğu zaman doruğunda koyu renkli bir bulut dalgalanır. İtalya'ya bağlı adalarda da Etna ve Stromboli gibi etkin yanardağlar vardır. Avrupa anakarasındaki tek etkin ya­nardağ ise Vezüv'dür. Vezüv'ün çevresi, ya­nardağ etkinliğinin çok eskiçağlardan beri sürdüğü bir bölgedir.

Vezüv'ün en üst bölümü, çift doruklu olduğu için dağ içinde dağ görünümündedir. Yanardağın etkin konisi, yarım daire biçimin­de eski bir krater olan Somma Dağı'nın (1.025 metre) güneyindeki kalıntılardan yük­selir. Günümüzden 200 bin yıl kadar önce oluştuğu sanılan Vezüv'ün güney ve batı etekleri İS 79'da şiddetli bir püskürmeyle yıkıma uğradı. Eski kraterin güneyinde oluş­maya başlayan yeni koni her püskürmeyle biraz daha büyüdü. 1980'de 1.280 metre olarak ölçülen bu etkin koninin yüksekliği her büyük patlamayla değişmektedir. Koni volka­nik kül, cüruf ve lavdan oluşur. Eski yanarda­ğın püskürttüğü lav ve küller genişliği 5 km çapında bir bölgeyi kaplar.

İS 79'dan önce dağın yamaçlarından doru­ğuna kadar tarım yapılıyordu; alçak yamaç­larda da köyler ve kentler kuruluydu. O yıl püsküren Vezüv, Pompei'yi küllerle örttü; Herculaneum ve Stabiae ise patlamalarla birlikte ortaya çıkan şiddetli boranların yol açtığı bir çamur seliyle kaplandı. Dumandan boğulan insanlar evlerinde ve sokaklarda lavlar altında gömülü kaldı. Daha sonra uzun aralıklarla küçük püskürme­ler görüldü. Vezüv'ün yakın döneme ka­dar neredeyse kesintisiz süren etkinlik döne­mi ise 1631'deki püskürmeyle başladı. O püskürmede binlerce insan yıkıntıların ve denize kadar ulaşan lavların altında kalarak öldü. 1906'daki bir patlamada eski krater yarıldı; böylece dağın yüksekliği azaldı ve görünümü değişti. Son büyük püskürme 1944'te oldu.

18. yüzyıl sonlarında Vezüv'le ilgili bilimsel araştırmalara başlandı. 1845'te dağın yama­cında 560 metre yükseklikte bir gözlemevi açıldı.

Vezüv'ün püskürttüğü lav ve küllerden oluşan toprak çok verimlidir. Dağın aşağı yamaçları meyve bahçeleri ve üzüm bağlarıyla doludur. Vezüv'ü görmeye gelen turistler kablolu bir vagon sistemiyle kraterin ağzın­dan 135 metre kadar içeri girebilmektedir.