VATOZ VE FOLYA

 köpekbalıklarıyla yakın akraba olan yassı gövdeli, kıkırdaklı balıklar­dır. İskeletlerinin kemik yerine kıkırdaktan oluşmasının yanı sıra, solungaçları da kemikli balıklardan farklı olarak kapaksızdır ve göv­delerinin altındaki belirgin yarıklarla dışarı açılır.

Vatoz ve folyaların gövdesini dikenli pullar örter. Deniz diplerinde yaşamalarından ötürü gövdeleri bu ortama uyum sağlayarak yassı­laşmıştır. Dipte yaşama alışkanlığı kalkan balığı ve dilbalığı gibi balıkların da gövdesini benzer biçimde etkilemiştir. Ama yassı balıklar adı altında toplanan bu türler ayrı bir grup oluşturan kemikli balıklar arasında yer alır. Vatoz ve folyaların son derece gelişmiş göğüs yüzgeçleri vardır. Başın altındaki bu yüzgeç­ler gövdenin ana bölümünü oluşturur ve balığın yüzmesini sağlar. Balık yüzebilmek için, göğüs yüzgeçlerini suyu dalgalandıracak biçimde hareket ettirir. Vatoz ve folyaların kuyrukları dar, birçoğunda dikenlidir. Bu dikenler iğneli vatozdaki gibi zehirli olabilir. Zehirli dikeni ya da dikenleriyle etkin bir silaha dönüşen kuyruk, savunma amacıyla kullanılır.

Vatoz ve folyalar solungaçlarından geçire­rek solungaç yarıklarından bıraktıkları suyu kendilerine özgü bir yoldan alırlar. Dipte kuma gömülü olarak yatarken yalnız başları­nın üst bölümünün dışarıda kalması solunum yapmalarına yeter. Çünkü gözlerinin hemen gerisinde bulunan iki delikten solunum için gerekli suyu alırlar. Bu delikler etli uzantılar­la kapanabilir.

Erkek vatoz ve folyalar çoğu balıktan farklı olarak yumurtaları dişinin içinde döller. Yu­murtalar suya bırakılmadan önce boynuzsu bir kılıfla sarılır. Bu kılıfların köşelerinden iplik biçiminde yarıklı borucuklar uzar. Ya­rıklardan giren su kılıfın içinde gelişen balığı kuşatır. Yeterince büyüyen balık, kılıfı yara­rak dışarı çıkar.

Yavrular yaşamlarının ilk döneminde düş­manlarından çok iyi korunduklarından dişile­rin aşırı ölçüde yumurtlamasına gerek kal­maz. Bazı vatoz ve folyalar ise yumurtlayarak değil, canlı yavru doğurarak ürer.

Vatoz ve folyaların birçok türü vardır. Örneğin en iri vatozlardan biri olan büyük vatoz (Raja binoculata) yaklaşık 2,5 metre uzunluğa erişir. Bu tür Büyük Okyanus'un doğu kesimlerinde yaşar. Atlas Okyanusu' nun doğu kıyılarında rastlanan düğmeli vatoz (Raja clavata) Türkiye'yi çevreleyen sularda görülen 10 kadar türden biridir. Uzunluğu 1 metreyi aşabilen bu tür alt ve üst yüzeylerine dağılmış, düğme biçiminde kabartılar oluştu­ran dikenli pullarıyla dikkat çeker.

Folyalar çok iri olabilir. Dev kulaklı falya­nın (Manta birostris) genişliği 7 metreyi, ağırlığı 450 kilogramı aşar. Bayağı falyanın (Myliobatis aquila) uzunluğu ince ve uzun kuyruğuyla birlikte 2,6 metreyi bulur. Vatoz ve falyaların kesilen göğüs yüzgeçleri birçok ülkede yaygın biçimde tüketilmektedir.