VANTİLATÖR

VANTİLATÖR hava ya da başka gazları hareket ettirmek için kullanılan elektrikli bir aygıttır. Büyük ölçekli vantilatörlere, özellik­le sanayide kullanılan türlerine genellikle "fan" denir. Vantilatörler ve fanlar, binalar­daki klima sistemlerinin, ısıtma ve havalan­dırma donanımlarının, taşıt motorları ile baş­ka makinelerdeki soğutma sistemlerinin ana birimlerindendir.

Elektrikli vantilatör 19. yüzyılın sonlarında geliştirildi. Daha önceleri sıcak ülkelerde yüzlerce yıl, kol gücüyle çalışan vantilatörler kullanılmıştır. Hindistan'da bu tür vantilatör­lere punkah, bunu çalıştıran hizmetkâra da punkah wallah denirdi.

Elektrikli vantilatörü 1882'de ABD'li mucit Schuyler S. Wheeler geliştirdi. Wheeler bir elektrik motorunun miline pervane takmıştı. 1884'lerde vantilatörler için yapılan küçük elektrik motorlarının kullanımı oldukça sınır­lıydı. Bu tür motorların tasarımında zayıflık­lar vardı. 1890 sonrasında daha gelişmiş elek­trik motorları ve vantilatörler ortaya çıktı. Yeniliklerden biri, vantilatörün çevresine pi­rinç telden koruyucu bir kafes takılmasıydı. Bu vantilatörler hasta odalarında kullanıldı.

Vantilatörler ve fanlar, ortamdaki havayı hareket ettirmenin, yani havayı ya da başka gazlan bir yerden bir yere aktarmanın yanı sıra, fabrikalarda makinelerin çıkardığı toz, odun talaşı ve yongalannı bulunulan ortam­dan uzaklaştırmak için de kullanılır. Vantila­törlerin, pervaneli ve çarklı olmak üzere iki türü vardır. Pervaneli türden olanlar eğik düzlem ilkesine göre, çarklı türden olanlar ise çarkla birlikte dönen hava üzerinde etkiyen merkezkaç kuvvetiyle iş görür.

Uçaklardaki kompresörlü motorlarda bulu­nan "süperşarjer", yani kompresör aslında çarklı bir vantilatör türüdür. Bu vantilatör, yüksek uçuşlarda motor girişindeki düşük basınçlı havayı sıkıştırıp havanın basıncını hemen hemen deniz düzeyindeki hava basın­cına yükselterek motorun gerekli gücü ürete­bilmesine yardım eder. Böylece motor gerek­sinim duyduğu uygun hava-yakıt karışımını almış olur.

İçten yanmalı motorlar ve gaz ya da buhar türbinleriyle çalışan fanlar da vardır.