PETRO

PETRO I (1672-1725). Rus Çarı I. Petro döneminde Rusya Avrupa'nın en büyük güç¬lerinden biri durumuna geldi. Rusya tarihinin en büyük devlet adamlarından ve reformcula¬rından biri olmasına karşılık, acımasız ve şiddet yanlısı yönetimiyle binlerce insanın ölümüne neden oldu.
Çar Aleksey'in oğlu olan Petro Moskova' da doğdu. Yetenekli ve çalışkan bir çocuktu. Bilimsel ve askeri eğitiminin yanı sıra maran¬gozluk, matbaacılık, demircilik gibi zanaatlar da öğrendi. Babası ölünce yerine üvey ağabe¬yi III. Fyodor geçti. Onun vâris bırakmadan ölmesi üzerine, öteki üvey kardeş: V. İvan'la birlikte çar ilan edildi. 1695'te Karadeniz'i de¬netimi altına almak amacıyla Osmanlı İmpa¬ratorluğu'na karşı savaş açtı. Azak (bugün Azov) kentini ele geçirmek üzere yola çıktı. Ağır bir yenilgiye uğradı, ama yeni bir donan¬ma kurdu. 1696'da Azak'ı kuşatıp ele geçirdi.
1697-98 arasında batının ekonomik ve kül¬türel yaşamıyla ilgili bilgiler toplamak üzere Avrupa'ya gitti. Amacı, Rusya'yı güçlü bir ülke durumuna getirmekti. Takma bir adla Almanya'da silah, İngiltere'de gemi yapımı ve Amsterdam'da oymacılık konusunda ince¬lemelerde bulundu.
Ülke dışındayken aldığı bir ayaklanma ha¬beri üzerine Moskova'ya dönerek ayaklanma¬yı şiddetle bastırdı. Daha sonra Rusya'yı Avrupa'nın gelişmişlik düzeyine ulaştırmak amacıyla geniş çaplı bir reform uygulamasına girişti.
1700'de Karadeniz'i ele geçirme planından vazgeçerek Osmanlılar ile İstanbul Antlaşma¬sını imzaladı. Ardından Baltık Denizi'ne egemen olan İsveç'e savaş açtı. Aynı yıl, Rus ordusu korkunç bir kar fırtınası sırasında İsveç Kralı XII. Kari tarafından bozguna uğratıldı. Bunun üzerine hemen yeni bir ordu kurmaya girişen I. Petro, bir yandan da ülke
içinde reformlarla uğraşıyordu. İlleri yeni yönetim birimlerine dönüştürerek her ilin başına yönetsel, yargısal ve askeri yetkileri olan valiler atadı.
Madencileri, üreticileri ve tüccarları üreti¬mi artırmaya yönelik önlemler almaya zorla¬dı, Ural Dağları'nda demir sanayisini kurdur¬du. Avrupa'ya çok sayıda öğrenci gönderdi. Büyük toprak sahipleri olan boyarları yöne¬timden uzaklaştırarak, senato adlı yeni bir meclis kurdu. Reformlara karşı çıkan Rus Ortodoks Kilisesi'nin etkisini azalttı ve kendi¬sini desteklemesini sağladı. İlk Rus gazetesi¬nin yayımlanmasına ön ayak oldu.
Neva Irmağı'nın ağzını ele geçirerek orada St. Petersburg (sonradan Petrograd, bugün Leningrad) kentinin temelini attı. St. Peters¬burg 1712'de Rusya'nın başkenti oldu. Kentin kuruluşu sırasında sağlıksız koşullarda çalış¬mak zorunda bırakılan binlerce serf yaşamını yitirdi.
Petro 1709'da İsveç Kralı XII. Karl'ı Poltava Savaşı'nda yenerek Rusya'nın Avrupa'daki siyasal konumunu güçlendirdi. 1711'de Osmanlılar'a karşı Besarabya ve Boğdan'a doğru yürüyüşe geçti. Prut Irmağı yakınların¬da ordusu kuşatıldı. Edirne Antlaşması'yla (1713) Azak'ı geri vermeyi kabul etti. Batıda İsveç'le savaşmayı sürdürdü. II. Kuzey Savaşı 1721'de imzalanan Nystad Antlaşması'yla so¬na erdi. Bu antlaşmayla Baltık Denizi'nin doğu kıyıları Rusya'ya verildi. 1721'de "Bü¬tün Ruslar'ın İmparatoru" ilan edildi.
I. Petro 1722'de Osmanlılar'dan önce dav¬ranarak İran'a saldırdı. Hazar Denizi'nin batı ve güney kıyılarını ele geçirdi. Ayrıca altın aramak ve yeni ticaret merkezleri kurmak amacıyla Büyük Okyanus'a keşif filoları gön¬derdi.
I. Petro koyduğu ağır vergiler ve uyguladığı şiddet yüzünden ülkesinde sevilmedi. Savaş¬ların ve reform programlarının yükünü çeken serflerin ve işçilerin başlattığı ayaklanmaları kanlı bir biçimde bastırdı. İkinci karısı Katerina'yı, 2.564 değerli taştan yapılmış bir taç giydirerek çariçe ilan etmesi halkı çok kız¬dırdı.
Acımasız kişiliğini yansıtan en çarpıcı ör¬neklerden biri de kendisine karşı çıkan oğlu Aleksey'i 1718'de ağır işkencelerle öldürtmesidir. Yoğun ve zorlu yaşamı yüzünden sağlığı bozulan I. Petro 52 yaşında öldü. Ölümünden sonra yerine karısı, I. Katerina adıyla tahta geçti.