YELYUTAN. Yelyutanlar kırlangıçlara çok benzer. Ama kırlangıçlarla akraba olmayan bu kuşlar kolibrilerle aynı takım içinde sınıflandırılır. Kanatları çok uzun ve dar, kuyruk¬ları kısa ve genellikle çatal uçludur. Yelyutan¬lara bazı yerlerde sağan da denir.
Yelyutanlar adlarını, hızla uçarken gagala¬rını sonuna kadar açmalarından alır. Bu davranışlarının amacı hemen hemen tek besin kaynakları olan havadaki böcekleri yakala¬maktır. Yelyutanlar saatlerce uçabilir ve saat¬te 100 kilometrelik bir hıza ulaşabilirler. Bacakları tüneyemeyecekleri ölçüde küçük ve zayıftır. Yere indiklerinde yeniden havalan¬makta büyük güçlük çektiklerinden kayaların yan yüzlerine ya da duvarlara tutunarak dinlenirler.
En iyi bilinen türlerinden kara yelyutan {Apus apus) çok geniş bir coğrafi bölgeye yayılmıştır. Yaz gecelerinin ilerleyen saatle¬rinde kulak tırmalayan cıvıltılar çıkararak yükseklerde uçuştukları görülebilir. Kara yel¬yutanlar yazın Türkiye'ye gelir, yüksek yapı¬lara, ağaç kovuklarına yuva yapar ve kışa doğru Afrika'ya göç ederler. Amerika baca yelyutanı (Chaetura pelagica) Kuzey Ameri¬ka'nın doğusunda ürer. Baca içlerine ya da ağaç kovuklarına yuva yapan bu tür, kışı Güney Amerika'da geçirir. Ak gerdanlı yel¬yutan {Aeronautes saxatilis) uçan bir puroyu andırır. ABD'nin batısında yaşayan bu tür yuvasını yüksek yarlara yapar.
Yelyutanların yuvası, yapışkan tükürükleriyle birbirine tutturdukları dal parçaları, liken ya da tüylerden oluşur. Hurma yelyuta¬nı {Cypsiurus parvus) hurma ya da başka palmiye ağaçlarının yaprağında tüylerden düz bir yuva hazırlar; yumurtalarını da bu yastıkçığa yapıştırır. Yuva yaprakta dikine ve bazen baş aşağı bile duruyor olabilir.
Güneydoğu Asya ve Güney Pasifik Adaları'nda yaşayan Callocalia cinsinin üyeleri ma¬ğaralara rafı andıran küçük yuvalar yapar. Büyük ölçüde ya da yalnız yapışkan tükrüklerinden oluşan bu yuvalar Uzakdoğu'nun ünlü kuş yuvası çorbasında kullanılır. Tek bir mağa¬rada bazen 1 milyon yelyutan bulunabilir.
Callocalia cinsinin bazı üyeleri yağ kuşları gibi, çıkardıkları sesin yankısını değerlendire¬rek mağara içinde ya da dışında uçuş güven¬liklerini sağlayabilir. Bilindiği kadarıyla bu özelliği taşıyan başka bir kuş yoktur. Benzer özellik yarasa ve yunuslarda da görülür. Yelyutanların sonar işlevi gören sesleri kısa patlamalar halinde çıkar ve insan kulağının duyabileceği bu seslerin frekansı 1.500-5.500 hertz arasında değişir.
YEMEN ARAP CUMHURİYETİ ya da KU¬ZEY YEMEN. Arabistan Yarımadası'nın gü¬neybatısında yer alan ve 1918'de Kuzey Ye¬men olarak bağımsızlığını kazanan ülke, 1962'de Yemen Arap Cumhuriyeti adını aldı. 1990'da Yemen Demokratik Halk Cumhuri¬yeti ile birleşerek Yemen Cumhuriyeti'nin bir parçası oldu.
YEMEN CUMHURİYETİ, Arabistan Yarı¬madası'nın güneybatı ucunda yer alır. Resmi adı Yemen Cumhuriyeti'dir. 22 Mayıs 1990'da, Yemen Arap Cumhuriyeti (Kuzey Yemen) ve Yemen Demokratik Halk Cum¬huriyeti'nin (Güney Yemen) resmen birleş¬mesiyle kuruldu. Kuzeyde Suudi Arabistan, batıda Kızıldeniz, güneyde Aden Körfezi, do¬ğuda Umman'la çevrilidir.
Ülkenin kıyı kesimleri alçak ve dar düzlüklerden oluşur. Kıyı şeridi kuzeyde ortalama yüksekliği 2.000 metreyi bulan dağ sıralarıyla birleşir. Bu kesimde Arabistan Yarımada¬sının en yüksek noktası olan Hadur Şuayb (3.760 metre) yer alır.
Dağlık alanlar doğuda yer yer, vadi denen, mevsimlik akarsu yataklarıyla bölünen yük¬sek yaylalara dönüşür. Kuzey kesimi çöl alanlarıyla kaplıdır. Kıyı kesiminde sıcak ve kuru bir iklim egemendir. Yüksek bölgelerde yazlar sıcak, kışlar serin ve yağışlı geçer. Batıdaki yüksek bölgelerde yüzde 80'i bulan nem oranı kahve tarımı için son derece elverişli bir ortam sağlar. Çöl kesiminde pars, ceylan, sırtlan, çakal gibi memeliler ve çeşitli sürüngenler yaşar. Ülkenin batı kesimindeki topraklar verimlidir. Bölgede yaşayan halk genellikle tarımla uğraşır. Yüksek kesimlerde pamuk ve kahve yetiştirilir. Dağlık alanların alçak kesimlerinde mürrüsafi ve akgünlük elde edilen ağaçlara, incir, hurma, keçiboynu¬zu ve mango, daha yüksek kesimlerde akasya, okaliptüs, sarısabır ağaçlarına, yaprakları çiğ¬nenen bir ot türü olan kat ve çeşitli çalı türlerine rastlanır. Güney ve doğu kesimleri kıraçtır.
Nüfus ve Kentler
Ülke nüfusunun büyük çoğunluğunu Araplar oluşturur. Azınlıklar arasında Hintliler, Pa¬kistanlılar, Somaliler, Svahililer ve Yahudiler sayılabilir. Resmi dil Arapça'dır. Nüfusun büyük çoğunluğu Müslüman'dır. Toplam nü¬fusun dörtte üçünü Sünniler oluşturur. Şiiler ülkenin kuzeybatı kesiminde toplanmıştır. Ülke nüfusunun ancak dörtte biri kentlerde Dturur. Kent ve kasabaların çoğu batıdaki yayla yamaçlarında ve güneyde kıyı şeridinde kurulmuştur. Başkent Sana'dır. Öteki önemli kentler Hudeyde, Aden ve Taiz'dir. Kızıldeniz'deki Kameran ve Haniş adalarıyla Aden Körfezi açıklarındaki Sokotra Adası Yemen sınırları içindedir.
Ülke ekonomisi tarıma dayanır. Başlıca tarım ürünleri buğday, arpa, mısır, darı, patates, hurma, susam ve pamuktur. Dışarıya kahve, kat ve tütün satılır. Koyun, keçi ve sığır besiciliği oldukça yaygındır. Ülkenin başlıca sanayi dalları dokuma ve çimentodur. Ülkenin kuzeyindeki Şabva bölgesinde 1987'de petrol üretimine başlanmıştır. Yemen dünyanın ve Arabistan Yarımadasının en yoksul ülkeleri arasındadır. Kentler arasında¬ki karayolları başka ülkelerin yardımıyla ya¬pılmıştır. Ulaşım büyük ölçüde kamyonlar ve otobüslerle, kıyı kesimlerinde teknelerle sağ¬lanır.
Eğitim ilk ve ortaokullar için parasız ol¬makla birlikte, ülkedeki okuryazarlık oranı yaklaşık yüzde 40'tır. Çocukların yaklaşık üçte ikisi okula gitmemektedir.
Tarih
Çok eskiçağlarda Yemen Güney Arabis¬tan'dan kaynaklanan baharat ticaretinin çok önemli bir merkeziydi. İÖ 2. yüzyılda yarım¬adayı egemenliği altına alan Seba Krallığı döneminde baharat deve kervanlarıyla Ara¬bistan'dan Akdeniz limanlarına taşınırdı. Sonraki yıllarda Seba Krallığı gücünü yitirdi. Bölge önce Sasaniler'in, 7. yüzyılda da Müs¬lümanların eline geçti. 16. yüzyılda Osmanlı¬lar bölgenin tümünü işgal ettiler. 1918'de I.
Dünya Savaşı'nda Osmanlılar'ın yenik düş¬mesi üzerine Kuzey Yemen bölgesi bağımsız¬lığını kazandı. Sana başkent ilan edildi.
1958'de Kuzey Yemen, Mısır ve Suriye Birleşik Arap Devletleri adıyla bir ittifak kurdular. Bölge 1962'ye kadar imamlarca yönetildi. Baskıcı rejim yanlısı son yönetici İmam Ahmed'in ölümünden kısa bir süre sonra ordu bir darbeyle yönetimi ele geçirdi ve cumhuriyet ilan edildi. Kuzey Yemen, Yemen Arap Cumhuriyeti adını aldı. Daha sonra Mısır ve Arabistan'ın desteğiyle başla¬yan ayaklanma kanlı bir iç savaşa dönüştü. İç Savaş 1970'te yeni yönetimle imamlar arasın¬da siyasal bir uzlaşma sağlanana kadar sürdü.
Güney Yemen'de Osmanlılar'la anlaşan İngilizler 1839'da Aden'i egemenlikleri altına alarak sömürge yönetimi kurdular. 1937'de İngiliz denetimi daha da yoğunlaştı. 1950' lerde Güney Yemen'de küçük devletler ve emirlikler birleşme çabasına girdiler.
Bu çabalar doğrultusunda 1963'te Güney Arabistan Federasyonu kuruldu. 1965'ten sonra İngilizler'in ardından yönetimi ele ge¬çirmek isteyen Güney Yemen Kurtuluş Cep¬hesi ve Ulusal Kurtuluş Cephesi adlarındaki iki örgüt arasında mücadele başladı. Güney Arabistan Federasyonu'nun da sonradan Ulu¬sal Kurtuluş Cephesi'nin yanında yer almasıy¬la Kasım 1967'de İngilizler yönetimi bu örgü¬te bırakmak zorunda kaldılar. Ülkenin adı önce Güney Yemen Halk Cumhuriyeti, 1970'ten sonra ise Yemen Demokratik Halk Cumhuriyeti oldu.
Her iki ülkede de süregelen siyasal çekiş¬meler 1980'lerde birleşme çabasına dönüştü. 22 Mayıs 1990'da iki ülke Yemen Cumhuriye¬ti adı altında birleşti.
YEMEN DEMOKRATİK HAUCCUMHURİYETİ ya da GÜNEY YEMEN. Arabistan Yarımadası'nın güneyinde, Aden Körfezi kı¬yısında yer alan Güney Yemen 1967'de İngi¬lizler'in çekilmesiyle bağımsızlığına kavuştu. Ülkenin adı 1970'e kadar Güney Yemen Halk Cumhuriyeti'ydi. Bu tarihte Yemen Demok¬ratik Halk Cumhuriyeti olarak değiştirildi. 1990'da Yemen Arap Cumhuriyeti ile birle¬şen Güney Yemen, Yemen Cumhuriyeti'nin bir parçası oldu.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder