YATIRIM

YATIRIM. Her hasat zamanı tarlalarda çiftçi¬nin ürününü toplayan traktörler ve biçerdö¬verler görülür. Toplanan saman, buğday ve öbür tahıllar ambar ve silolarda depolanır. Bu işte kullanılan makineler ve yapılar çiftçilerin sermaye'sidir. Sermaye ile ilgili önemli bir nokta, sermaye malının kendisi için değil, başka malların üretiminde gerekli olduğu için edinilmesidir. Zaman zaman bir traktör daha almak, bir yapıyı geliştirmek ya da başka bir yapı daha yaptırmak gerekir. Sermayeye ya¬pılan bu eklemeler yatırım olarak adlandırılır.
Yatırım yalnızca çiftliklerde değil, bizi çev¬releyen her alanda yapılır. Ford ve General Motors gibi otomobil ve kamyon üreten dev firmalar, fabrikalarında büyük preslere, bo¬yama fırınlarına ve montaj hatlarına büyük miktarlarda yatırım yapar. Bu firmalar ayrıca, araştırma ve geliştirme yatırımları da yaparak gelecekte üretecekleri motorlu araçların gü¬venli ve insanların satın almak isteyecekleri türden araçlar olmasını sağlamaya çalışır.
İnsanlar evlerine yeni oda eklemek, garaj yaptırmak ya da merkezi ısıtma sistemi kur¬mak biçiminde daha küçük ölçekli yatırımlara da girişirler. Bütün bu örneklerde sermaye miktarı artar, böylece çiftçi gelecekte daha fazla buğday, motorlu araç firması da daha fazla araba üretebilir. Ev sahibi ise daha rahat bir yaşam sürer.
Yeni bir traktöre, bir fabrikaya ya da merkezi ısıtma sistemine yatırım yapmak ol¬dukça pahalıdır. Bazen firma ya da aile bu amaç için para biriktirir. İnsanlar gelirlerinin tümünü harcamayarak, bir bölümünü daha sonra kullanmak üzere biriktirirlerse tasarruf etmiş olurlar. Firmalar da kârla¬rının bir bölümünü alıkoyarak tasarruf eder¬ler. Tasarruf eden tek canlı insan değildir. Örneğin sincap, yazın topladığı fındıklardan bazılarını kışın yemek üzere saklar. Köpekler kemiklerini başka bir gün yemek için gömer. Ama insanlar ile hayvanların davranışları arasında önemli bir' fark vardır. İnsanlar kendilerine mal olandan daha fazla kazanç sağlayacağını düşündükleri fabrika ve maki¬nelere yatırım yapmak için tasarruf ederler. İnsanların yatırım yapmaktaki temel nedeni budur ve bu fazlalık sermayenin getirişi olarak bilinir. Bir sincap ise yalnızca sakladığı kadar fındığı geri alabilir.
Hemen yatırım yapmak isteyen bazı kişiler ya da firmalar yeterli tasarrufa sahip olmaya¬bilir. Öte yanda, başka kişi ve firmaların elinde gelecekteki yatırımları için tasarruf ettikleri ve o anda kullanmadıkları para olabi¬lir. Bu noktada bankalar önemli bir rol oynar. Uzun dönemde yatırım yapmayı tasarlayanla¬rın tasarruflarını toplayarak, hemen yatırım yapmak isteyen ama yeterli parası olmayanla¬ra borç verirler. Tasarruflarını bankaya yatı¬ranların uzun dönemdeki yatırım planlarını tamamlamaları için, borçluların aldıkları bor¬cu zamanında ödemeleri gerekir. Aslında tasarrufçuların ve yatırımcıların sayısı çok fazladır ve dikkatli bir banka ivedi ödemeleri karşılamaya yetecek kadar parayı rezervlerin¬de bulundurur.
Tasarrufçuların paralarını bankaya yatır¬malarını özendirmek için mevduat sahiplerine (para yatıranlara) .bir miktar ek para ya da faiz ödenir. Bankaların henüz gelişmediği eski günlerde insanlar tasarrufla¬rını evlerinde saklardı. Günümüzde ise, ban¬kalar faiz ödeyerek, yatırımcılara aktarabile-cekleri parayı kendilerine çeker. Yatırım yap¬mak amacıyla bankadan borç alan kişi ve firmalar, aldıkları para karşılığında bankaya faiz öderler. Bu faiz mevduatlara ödenen faizin biraz üzerindedir. Faizin farklı oranlar¬da alınması, bir yandan bankanın giderlerini karşılamasını sağlarken, öte yandan da yatı¬rımcıları borçlandıkları parayı akıllıca kullan¬maya yöneltir. Faiz ödemek zorunda olan borçlular, en çok kâr elde edebilecekleri yatırımı seçme konusunda dikkatli olacak¬lardır.
Tasarruf edenlerin ellerindeki parayı yatırı¬ma çekebilmenin bir başka yolu da borsalar¬dır. Firmalar çıkardıkları hisse senetleri ve tahvilleri borsalar aracılığıyla satarlar. Bura¬da da, tasarruf sahiplerinin paralarını kullan¬manın karşılığı olan yıllık faizi şirketler öder. (Bu konuya ilişkin daha ayrıntılı açıklamayı BORSA VE KAMBİYO maddesinde bulabi¬lirsiniz.)
Devletler de halka ulaşım, eğitim ve sağlık hizmetlerini verebilmek için yol, okul, hasta¬ne yapımı gibi yatırımlar yapar ve bu yatırım¬lar için gereken harcamaları, topladığı vergi¬lerden karşılar. Ama devletlerin de, tıpkı sanayiciler ve çiftçiler gibi tasarruf sahiplerinden borç aldığı olur. Devletler borç-lanmak için özel .şirketlerce çıkartılan tahvil ve hisse senedine benzer biçimde tahvil basar ve bazı ülkelerde devlet bankaları özel banka¬ların yanında bankacılık hizmetleri yürütür.