YAVUZ SULTAN SELİM

YAVUZ SULTAN SELİM (1470-1520). Os¬manlı Devleti'nin dokuzuncu padişahı olan Yavuz Sultan Selim, babası II. Bayezid'in şehzadeliği sırasında, sancakbeyi olduğu Amasya'da doğdu. Annesi Dulkadıroğulları Beyi Alaü'd-Devle'nin kızı Ayşe Hatun'dur. Yavuz'un çocukluğu Amasya'da geçti. Özel öğrenim gördü. Babası 1481'de Fatih Sultan Mehmed'in ölümü üzerine tahta çıkınca Ya¬vuz da Osmanlı yönetim geleneğine uygun olarak Trabzon sancakbeyliğine atandı. Ya¬vuz sancakbeyi olduğunda Trabzon Osmanlı Devleti'nin doğu sınırına yakın bir yerdeydi ve Akkoy unlular'm tehditi altındaydı. Maraş Malatya yöresinde egemen olan Dulkadir¬oğulları da Memlûklar tarafından Osmanlılara karşı sürekli kışkırtılıyordu. Yavuz şehzadeli¬ğinin ilk 20 yılında bu iki komşu devletin durumunu yakından izledi.
Sorunu savaş yoluyla çözmesi için babasına başvurduysa da, barışçı bir padişah olan II.Bayezid buna yanaşmadı. Ama 1503'te Akkoyunlular yıkılıp Safevi egemenliği başlayınca durum değişti. Safeviler'in Anadolu'da giriş¬tikleri Şii propagandası Yavuz'u kaygılandırı¬yordu. II. Bayezid ise oğlunun uyarılarını pek ciddiye almıyordu. Bunun üzerine Yavuz tahtı ele geçirme hazırlıklarına başladı. İlk olarak oğlu Süleyman'ı (daha sonra Kanuni Sultan Süleyman), İstanbul'a yakınlığı dolayı-sıyla Bolu sancakbeyi yapmayı başardı (1509). Ama ağabeyi Şehzade Ahmed buna karşı çıkınca Süleyman kısa bir süre sonra Kırım'daki Kefe sancakbeyliğine gönderildi. Yavuz, II. Bayezid'in tahtı Şehzade Ahmed'e bırakmak istediğini, Sadrazam Hadım Ali Paşa'nın da bunu desteklediğini öğrenince, 1510'da Kefe'ye giderek kayınbabası olan Kırım Hanı I. Mengli Giray'dan destek istedi. Mart 1511'de Kırım askerleriyle Rumeli'ye geçen Yavuz, Edirne'ye doğru ilerlemeye başladı. Devlet adamlarının araya girmesiyle çatışma önlendi ve Yavuz'a Semendire sancak beyliği verildi. Kısa bir süre sonra Anado¬lu'da Şahkulu Baba Tekeli ayaklanmasının çıkması ve kardeşi Korkud'un da tahtı ele geçirmek amacıyla Manisa'da harekete geç¬mesi üzerine, Yavuz yeniden Edirne'ye yürü¬dü. Çorlu'ya kadar ilerleyen Yavuz'un birlik¬leri burada II. Bayezid'in ordusuna yenilince Yavuz Kırım'a kaçmak zorunda kaldı. Bu durumda Şehzade Ahmed ile Şehzade Kor¬kud hemen harekete geçtiler. Amasya san¬cakbeyi olan Şehzade Ahmed Adapazan'na kadar geldiyse de, İstanbul'daki yeniçerilerin Yavuz yanlısı olduğunu öğrenince geri çekil¬mek zorunda kaldı. Şehzade Ahmed'den çe¬kinen Korkud ise İstanbul'a giderek yeniçeri¬lerin desteğini kazanmaya çalıştı. Bu arada Kırım'da daha güçlü bir ordu toplayan Yavuz, Ocak 1512'de Tuna Irmağı'nı geçerek İstan¬bul'a yöneldi. 19 Nisan'da İstanbul'a varan Yavuz yeniçerilerin coşkun gösterileriyle kar¬şılandı ve II. Bayezid 24 Nisan'da tahtı ona bıraktı. Yavuz Sultan Selim bu biçimde tahta çıkmış tek Osmanlı padişahıdır.
Yavuz'un padişah olmasıyla taht kavgası yeni bir aşamaya girdi. Yavuz'un padişahlığı¬nı kabul eden Korkud yeniden Manisa san¬cakbeyliğine gönderildi. Şehzade Ahmed ise Konya'yı merkez edinmiş, Orta Anadolu'yu denetimi altına almıştı. Yavuz sorunun gittik¬çe büyüdüğünü görerek hemen harekete geç¬ti. Mart 1513'te padişahlıkta gözü olduğu iddiasıyla Korkud'u idam ettirdi. Nisan 1513'te Bursa yakınlarındaki Yenişehir Ovası'nda yapılan savaşta da Şehzade Ahmed'i yenilgiye uğrattı. Kaçmaya çalışan Ahmed savaş alanında öldürüldü.
Böylece tahta tek başına egemen olan Yavuz, Osmanlı Devleti'nin batıdaki sınır komşularıyla ve denizlerdeki rakibi Venedik' le barış antlaşmalarını yenileyerek şehzadeli¬ğinden beri üzerinde önemle durduğu Safevi sorununu çözmeye yöneldi. Safeviler güney¬deki Memlûklar için de tehlike oluşturuyor¬lardı. Yavuz Memluklar'la da anlaşarak 1514'te Çaldıran seferini başlattı. BU sefer sonunda Memlûklar'ın Anadolu'daki bir uzantısı durumunda olan Dulkadıroğullan'nın Osmanlı denetimi altına girmesi Osmanlı-Memlûk ilişkilerini sertleştirdi. Yavuz Safeviler'den sonra Memluklar'ı da yenerek güney sınırlarını güvenceye almak istiyordu. Bu amaçla 1516'da Memlûklar'ın üzerine büyük bir sefere çıktı. Osmanlı ordu¬su 24 Ağustos 1516'da Halep'in kuzeyindeki
Mercidabık'ta Memlûk ordusunu ağır bir yenilgiye uğrattı. Memlûk Sultanı Kansu Gavri de savaş alanında öldü. Suriye ve Filistin'i ele geçiren Yavuz Kudüs'ü de aldık¬tan sonra Mısır'a yöneldi. Yeni Memlûk Sultanı Tumanbay Osmanlı ordusunu Kahire yakınlarındaki Ridaniye'de karşıladı. Osman¬lı ordusu Memlûklar'ın hendeklerle çevirdiği, toplarla güçlendirdiği bu savaş alanını arka¬dan çevirerek şaşkınlık yarattı ve 22 Ocak 1517'deki Ridaniye Savaşı Osmanlı ordusu¬nun zaferiyle sonuçlandı. Kahireye giren Yavuz Memlûk Sultanı Tumanbay'ı idam ettirdi. Böylece Memlûk saltanatına son ve¬ren Yavuz Mısır'ı imtiyazlı (ayrıcalıklı) eyalet yaparak Osmanlı Devleti'ne bağladı. Yavuz' un Mısır seferinin önemli bir sonucu da Kahire'de yaşayan Abbasi Halifesi III. Mütevekkil'i İstanbul'a götürerek halifeliği ve kut¬sal emanetleri devralmasıdır.
Yavuz 1518'de İstanbul'a döndükten sonra daha çok iç sorunlarla uğraştı. İlki 1519'da baş gösteren Celali Ayaklanması'nı bastırma¬ya çalıştı. Donanmanın güçlendirilmesine önem verdi. Bu hazırlığın İstanbul İskenderiye yolunun güvenliğini sağlamak için yapıldığı söylenir. Bu arada uzun süre Edirne'de kalmasının ve Anadolu'dan yeni asker toplamasının da bu kez Avrupa'ya yönelik bir seferin hazırlığıyla ilişkili olduğu sanılmaktadır. Ama Yavuz bunu gerçekleştiremeden hastalandı ve İstanbul'dan Edirne' ye giderken Çorlu yakınlarında öldü. Ölümü Manisa sancakbeyi olan oğlu Süleyman (Ka¬nuni Sultan Süleyman) İstanbul'a gelinceye kadar gizlendi.
Kısa süren hükümdarlığı seferlerle dolu ge¬çen Yavuz Sultan Selim Osmanlı Devleti'nin doğu ve güney sınırlarını Anadolu'nun ötesi¬ne taşımıştır, Mısır'ı ele geçirmesi de Osmanlılara Kızıldeniz yoluyla Hint Okyanusu'na açılma olanağı sağlamış ve Baharat Yolu denetim altına alınmıştır. Yavuz Sultan Selim' in Selimi mahlasıyla yazdığı Farsça şiirleri bir Divan'da toplanmıştır.