Deniz Taşımacılığı
Suda yüzen bir maddeyi hareket ettirmenin aynı maddeyi karada hareket ettirmekten çok daha az çaba gerektirdiğini insanlar binlerce yıl önce öğrenmiş ve bu bilgilerinden taşımacılıkta yararlanmışlardır. İlk deniz taşıtları, birbirine bağlanmış ağaç kütükleri ya da kamış demetlerinden yapılan Taş Devri sallandır. Bu sallan sırasıyla, ağaç kütüklerinin ortasının yakılarak ya da yontularak oyulmasıyla yapılan "oyma" kayıklar ile bir ağaç iskelet üzerine hayvan derileri gerilerek yapılan öbür kano türleri izledi.
Sonunda, yük taşıyabilen dayanıklı tekne yapma yöntemleri geliştirildi. Tekneler büyüdükçe, başlangıçta binlerce yıldır kullanılmış olan kısa el küreklerinin yerini, teknenin iki yanına takılan uzun kürekler aldı. Daha sonra da insanlar yelken kullanarak teknelerini rüzgâr gücüyle hareket ettirmeyi öğrendiler. İnsanların denize karşı duyduğu korku, bu gelişmeler sonucunda yerini keşif tutkusuna bıraktı. Bugünkü Lübnan ve Suriye kıyılarında yaşayan Fenikeliler, bu ilk denizcilerin en gözü pek olanlarıydı. Mallarını satmak ve karşılığında Cornwall'da üretilen kalayı almak için denizde 4.000 kilometreden fazla yol alarak İngiltere'ye kadar gelirlerdi.
İskandinavya'da yaşayan Vikingler de usta denizcilerdi. İS 9. ve 10. yüzyıllarda gemileriyle İngiltere'ye, Fransa'ya, Akdeniz kıyılan- na, İzlanda'ya ve Grönland'a akınlar düzenlediler, birçok yeri ele geçirip yağmaladılar. Vikingler'in Kuzey Amerika'ya kadar gitmiş oldukları tahmin edilmektedir. 12. yüzyılda Çin'den Avrupa'ya getirildiği sanılan magnetik pusula, uzun deniz yolculuklarının daha güvenli yapılmasını sağladı. yüzyılın sonlarına gelindiğinde, yelkenli gemiler Avrupa'dan Kuzey ve Güney Amerika'ya gidiyor, Afrika'nın güneyinden dolaşarak Hindistan ve Uzakdoğu'ya ulaşıyordu.
Yelkenli gemilerin gelişmesi, 19. yüzyılın ortalarında yapılan ve clipper adı verilen üç direkli hızlı ticaret gemileriyle doruğuna ulaştı. Daha sopra yelkenli gemilerin yerini, Avrupalı ve Amerikalı mucitlerin 1780'lerden beri geliştirmeye çalıştıkları buharlı gemiler aldı.
Sanayi Devrimi'nin sonucu olarak ticaret gemilerinin sayısı, büyüklüğü ve kapasitesi hızla arttı. Ticaret gemileriyle dünyanın her yerine sanayi ürünleri gönderildi. Gemiler dönüşlerinde maden cevheri, kereste ve çeşitli tarım ürünleri gibi hammaddeler getirdi. Yeni büyük gemilerin kullanılabilmesi için limanlar geliştirildi.
20. yüzyılın deniz taşımacılığına getirdiği yenilikler arasında buhar türbini, yakıt olarak kömür yerine petrol ürünlerinin kullanımı, gemilerde dizel motoru ve nükleer reaktörlerin kullanılması sayılabilir. Günümüzde bazı mühendisler, gemilerde mekanik güce ek olarak yeniden rüzgâr gücünden yararlanmaya yönelmiştir. Dünyanın en büyük deniz ticaret filolarından birine sahip olan Japonya'da, 1984'te mekanik gücü yelkenle desteklenen ilk uzun yol ticaret gemisi yapılmıştır.
1980'lerin ortalarında bütün dünyada hem gemi yapımında, hem de ticaret filolarının büyüklüğünde bir azalma gözlendi. Bunun nedeni, önceki yıllarda çok fazla gemi yapılmış olmasıydı^ Gene de deniz taşımacılığı tahıl, kömür, maden cevheri, et, çay, otomobil ve yüksek teknoloji donanımı gibi birçok malın taşınmasında büyük ölçüde kullanılmaktadır.
İç Suyolları. 1760'larda bozuk karayolları karşısında bir seçenek olarak, büyük yapay suyolları olan kanallara ağırlık verildi (bak. Kanal). 19. yüzyılın ortalarında demiryolları yaygınlaşıncaya kadar, hızlı taşımanın gerekmediği durumlarda kömür, çanak çömlek ve şeker gibi birçok mal bu suyollarıyla taşındı.
2.000 tonluk ya da daha büyük motorlu mavnaların gidebileceği geniş ve derin ırmakları, büyük kanalları olan ülkelerde iç suyolu taşımacılığı hâlâ çok yaygındır. Avrupa'daki Sen, Ren, Tuna ve Volga ırmakları, Kuzey Amerika daki büyük St. Lawrence Suyolu, ABD'deki Mississippi Irmağı günümüzde de önem taşıyan iç suyollarının örnekleridir.
Bu suyollarını kullanan mavnalar eskiden kullanılanlardan çok daha hızlıdır; radar ve sonar donanımlarıyla karanlıkta ve siste de yol alabilir. Denizaşırı yolculuğunu özel feribotlar içinde yaptıktan sonra feribottan indirilerek iç suyolunda yoluna devam eden mavnalar da vardır. Bu uygulama yükleme ve boşaltma için fazla zaman harcanmasını önler.
Mavnalarla yapılan taşımacılığın iki önemli üstünlüğü vardır. Birincisi, Rotterdam gibi limanlarda mavnalar yüklerini doğrudan doğruya gemilerden alarak yükün doklardan geçmesine gerek bırakmaz. İkincisi, büyük yükler taşıyabilen mavnalarda taşınan mallar ton başına daha düşük bir maliyetle taşınmış olur.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder