NEW
YORK. Dünyanın sayılı büyük kentlerinden biri olan New York,
ABD'nin en büyük kentidir. Çok kalabalık bir anakent alanının merkezinde yer
alır; Atlas Okyanusu kıyısında, Washington ile Boston arasında, 787 km2'lik
bir alanı kaplar. Birçok ada ve yarımadanın üzerinde kurulmuştur. Güneybatıda
Hudson Irmağı ile ağzındaki New York Koyu, doğuda ise Atlas Okyanusu'yla
sınırlıdır. Çok elverişli bir doğal limana sahip olan New York, dünyanın en
büyük ticaret ve sanayi merkezlerinden biridir.
New York başlıca beş büyük belediyeden oluşur. Bunlar,
Manhattan, Long Island'ın batı ucunda bulunan Queens ve Brooklyn, Manhattan'ın
kuzeyine düşen Bronx ve Verrazano Narrows Köprüsü ile Brooklyn'e bağlanan
Staten Island'dır (ya da Richmond). Bu beş bölümün toplam nüfusu 7.346.350'dir
(1987). 1970'ten bu yana kent nüfusunda yüzde 10'luk bir azalma olmuştur.
Manhattan
Manhattan alan bakımından
New York'un en küçük belediyesidir. Ne var ki, 1,5 milyonu aşan nüfusuyla
kentin ekonomik ve kültürel
merkezidir.
Manhattan, değişik birçok kentin bir arada bulunduğu izlenimini verir. Adanın
güney ucu işlek bir bankacılık merkezidir. Burada yer alan ve birbirinin eşi
110 katlı iki gökdelenden oluşan World Trade Center (Dünya Ticaret Merkezi)
dünyanın en yüksek gökdelenlerindendir. Daha kuzeyde, geçmişten günümüze kadar
korunmuş olan "Çin Mahallesi" ve "Küçük İtalya" gibi bazı
mahalleler bulunur. Batıda Greenwich Village eski evlerin bulunduğu bir
yerleşim bölgesidir. Dar ve dolambaçlı sokakları, kepenkli sevimli evleriyle,
uzun yıllar boyunca pek çok ünlü sanatçı ve yazarın yaşamak için seçtiği bir
yer olmuştur. Houston Caddesi'nin kuzeyindeki sokaklar birbirini düzenli bir
biçimde keser.
Manhattan'ın merkezinde 102 katlı Empire States,
Birleşmiş Milletler binaları, Times Meydanı, Rockefeller Merkezi gibi Ne w
York'la özdeşleştirilen yerler vardır. Burada ayrıca, çok ünlü mağaza ve
dükkânların da bulunduğu ünlü 5. Cadde ve 19. yüzyıl bahçe mimarlığının en
güzel örneklerinden biri olan Central Park yer alır. Başka yerlerde yaşayanlar
için asıl New York Manhattan'dır.
New York, çok sayıda gökdeleni ve insan kalabalığının
yanında zenginliğin, gücün, siyasal ve sanatsal etkinliklerin merkezi
olmasıyla da dünyanın en çekici kentlerinden biridir.
Ülkenin en büyük 100 şirketinin, en önemli bankaların
ve sigorta şirketlerinin genel merkezi New York'tadır. Madison Caddesi olarak
bilinen bölge ülkenin reklamcılık merkezidir. Pamuk, şeker, kahve, kakao
borsaları da bu kentte yer alır. Başlıca televizyon kuruluşlarının merkezi Ne w
York'tadır. Ayrıca burada basılan New York Times
ile Wall Street Journal gibi gazeteler ülkenin düşünsel ve
siyasal yaşamını etkiler.
Kenti banliyölerle birleştiren ilk viyadüklü yol
1868'de açıldı. Metro ise 1904'te hizmete girdi. Irmakların altından geçen
70'ten fazla tünel ve köprü kentin içinde ve dışında ulaşımı rahatlatır. La
Guardia, Kennedy ve Newark uluslararası havalimanlarından iç ve dış seferler
yapılmaktadır. New York limanı dünyanın en büyük ve en donanımlı limanlarından
biridir. Kent ayrıca ABD'nin basın, moda ve alışveriş merkezidir.
New York'ta ABD'nin, hatta dünyanın en önemli sanat
olayları yer alır. Ünlü Broadway eskisi kadar değilse de gene canlı tiyatro
merkezlerinden biridir. Çeşitli bale toplulukları, Metropolitan Operası,
Metropolitan Sanat Müzesi, Modern Sanat Müzesi ve Guggenheim Müzesi de dünyaca
ünlüdür. New York Halk Kütüphanesi zengin kaynaklarıyla önemli bir araştırma
merkezidir. Columbia ve New York üniversiteleri ülkenin en saygın eğitim
kurumları arasındadır.
Kentin en büyük bölümü kentten daha büyük bir alanı
kaplayan Long Island'dadır. Bu ada II. Dünya Savaşı'ndan önce Brooklyn ve
Queens dışında, genellikle varlıklı kimselerin yazlık evlerinin bulunduğu bir
bölgeydi. Savaştan sonra başlayan atılımla bugün adanın büyük bölümü
kentleşmiştir. Ama hâlâ tarım yapılabilen ve yazlık yerleşime uygun kırsal
alanlar vardır.
Kent Halkı
100 yıldan fazla bir süre
New York, Amerika' ya gelen göçmenlerin karaya ilk ayak bastıkları liman oldu.
Göçmenlerin kıtaya yaklaşırken gözlerine en önce çarpan, göçmen bürosunun
bulunduğu Ellis Adası'nın ötesinde, Liberty (Özgürlük) Adası üzerinde yükselen
92 metrelik gçrkemli Özgürlük Heykeli'ydi. New York'u ilk kuran
Hollandalılar'dı. Daha sonra İngilizler yerleşti. 80'den fazla dilin
konuşulduğu kente Almanya'dan gelen ilk büyük göçmen grubundan sonra dalga
dalga yeni göçmen toplulukları akın etti. En kalabalık gruplardan biri de
İrlandalılar'dı. Bir zamanlar kent nüfusunun dörtte biri İrlandalı'ydı.
Çoğunlukla
Doğu Avrupa'dan gelen ve New York nüfusunda önemli bir yer tutan Yahudiler'in bir
bölümü ise hâlâ birçok İbranice sözcük içeren bir Alman lehçesiyle (Yidiş)
konuşur.
İtalyan
göçmenler ülkeye 20. yüzyılın ilk yıllarında büyük kafilelerle gelmeye başladı.
Küçük İtalya ve Greenwich Village'daki İtalyan bölgelerinde Sicilya ve Güney
İtalya kültürü ve dili hâlâ yaygınlığını korumaktadır. Manhattan'da bulunan
Harlem, ülkenin en çok tanınan Siyah yerleşim bölgesidir. Bu bölge, 20.
yüzyılın başında ortaya çıkan ve Harlem Rönesans'ı denen Siyah kültür ve
edebiyatının canlanmasına kaynaklık etmiştir. Bu dönemde Siyah oyuncu ve
yazarlar
Harlem'de
bir araya gelerek birbirlerine destek olmuş, Siyah yaşamını ve kültürünü araştırmaya
yönelik yapıtlar ortaya koymuşlardır. II. Dünya Savaşı'ndan sonra New York'a
göç eden yüz binlerce Porto Rikolu bugün Doğu Harlem'in gettolarında
yaşamaktadır.
New
York Koyu ile Hudson Irmağı'nın alt bölümlerinin ilk kez 1524'te İtalyan
denizci Giovanni da Verrazano tarafından keşfedildiği sanılmaktadır. 1609'da
İngiliz kâşif Henry Hudson, gemisiyle bugün kendi adını taşıyan ırmağa
girmiştir. Manhattan Adası'nı ilk kez onun keşfettiği kabul edilmektedir.
Avrupalılar'ın New York'ta ilk yerleşim birimini ne
zaman kurdukları kesin olarak bilinmemektedir. 1626'da Batı Hint Kumpanyasının
girişimiyle Hollandalılar Manhattan Adası'nı Yerliler'den 24 dolar tutarında
mal vererek satın aldılar. Burada kurulan yerleşim bölgesine Nieuw Amsterdam
(Yeni Amsterdam) denildi. Bölge Batı Hint Kumpanyasının yürüttüğü kürk
ticaretinin merkezi oldu.
Atlas Okyanusu kıyısının bu bölümünü ele geçirmek
isteyen İngiltere, 1664'te Hollandalıların üzerine bir donanma gönderdi. Hollanda
yönetimi savaşı göze alamayınca, ada İngilizler'in eline geçti. İngilizler
buraya kralın kardeşi York dükünün anısına New York adını verdiler.
Hollandalılar 1673'te kenti yeniden ele geçirdilerse de, bir yıl sonra
İngilizler'e bırakmak zorunda kaldılar. Kent Amerikan Bağımsızlık Savaşı'na
kadar, 100 yılı aşkın bir süre İngilizler'ce yönetildi. Savaş sonrasında 1790'a
kadar ABD'nin ilk başkenti olan New York, 1898'de çevresindeki yerleşim
birimlerinin de kent sınırlarına katılmasıyla büyük bir anakente dönüştü.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder