NEY,
kamış çalgılar sınıfındandır. Türkiye dışında İran ve Arap ülkelerinde de
yaygın olarak kullanılan üflemeli bir çalgıdır. Ney çalan sanatçıya
"neyzen" denir.
Ney yapımında kullanılan kamışın boğumlu, özellikle de
dokuz boğumlu olması gerekir. Yarım açılan en üstteki boğum dışında, öbür yedi
boğum yeri tümüyle açılır. Altısı önyüzde, biri arka yüzde olan perde deliklerini
açmak için neyin toplam boyunun 26'da biri ölçü olarak alınır. Arkadaki delik
tam ortadadır. Ön delikler üçerli iki grup halindedir. İki grup arasında iki
birim uzaklık bulunur. Her iki grubun delikleri arasında da birer birim uzaklık
vardır. Şah, dâvut, mansur, kızneyi, sipürde, müstâhsen, yıldız, bol ahenk
gibi, her biri değişik adla anılan çeşitli boylarda birçok ney türü vardır. Neyin
boyu ne olursa olsun, delikler arasında aynı orantı bulunur.
Çalgının üflenen ucuna boynuz, fildişi gibi maddelerden
yapılan ve "başpare" denen,
koni
biçiminde bir ağızlık takılır. Çatlamasını önlemek amacıyla kamışın iki ucuna
da, "parazvane" denen ve çoğu kez gümüşten yapılan birer bilezik
geçirilir.
Gerçekte, her birinin temel sesi gamın yedi sesinden
biri olan yedi ana ney türü bulunur. Temel sesi fa diyez, do diyez, la diyez
gibi bir ara ses olan neyler de vardır. Bunlar genel olarak "mabeyn
neyler" olarak adlandırılmışlardır.. Her mabeyn ney, temel sesi
kendisininkinden yaklaşık yarım ton daha pes olan ana neyin adıyla birlikte
anılır (şah mabeyni, mansur mabeyni gibi).
Neyin perde delikleri, her iki elin ilk üç parmağıyla
(başparmak dışında) kapatılır, serçeparmaklar hiç kullanılmaz. Arka delik ise,
sağ elin başparmağıyla kapatılır. Sol el, sol dize hafifçe dayanır; böylece ney
yaklaşık 45 derecelik bir açıyla ağza yanaşmış olur. Bu durumu rahatça sağlamak
için ney genel olarak oturarak çalınır. Dudaklar baş pareye yandan bastırılır.
Doğu müziğine özgü ara sesler, bazı deliklerin yarım ya da çeyrek açılmasıyla
elde edilir. Ana sesler ise belli deliklerin tam açık ya da tam kapalı
olmasıyla çıkar.
Mevleviler'ce kutsal sayılan ve bu tarikatın ayinlerinde
en önemli çalgı olarak yer alan ney, hemen hemen her dönemde, dindışı klasik
Türk müziğinin de başlıca üflemeli çalgısı olmuştur.
Ana neylerden ve mabeyn neylerden başka, bir de
"nısfiye" denen neyler vardır. Bunların boyu asıl neylerinkinin
yarısı kadardır ve nısfiyeler neylerden bir oktav daha tiz ses verirler.
Ney gibi boğumlu kamıştan yapılan, ama deliklerinin
düzeni değişik olduğundan, çalma yöntemi de farklı olan bir üflemeli çalgı
daha vardır. "Girift" denen bu çalgı, cepte taşınabilecek ölçüde
küçük boyutluydu. Girift 20. yüzyılın başlarında, unutulan çalgılar arasına
girmiştir. Girift çalana "giriftzen" denirdi.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder