PNÖMATİK AYGITLAR,
sıkıştırılmış havayla çalışan aletlerdir. ("Pnömatik" sözcüğü,
"rüzgâr" ya da "nefes" anlamındaki Eski Yunanca pneurna sözcüğünden gelir.) Pnömatik aygıtların,
çekiç, matkap, kömür kazma aygıtı (havöz), taşlama aygıtı, perçinleme ve
perçin kesme aygıtı gibi çeşitli türleri vardır. (Perçin, metal levhaları
birbirine tutturmak için kullanılır. Kalın bir çiviye benzer. Levhalardaki
deliklerden geçirildikten ve başı yerine oturtulduktan sonra ucu çekiçlenerek
delikten çıkmayacak biçimde levha yüzeyine taşırılır.)
Sıkıştırılmış havanın gücü eskiden beri bilinir,
ama bundan pek yararlanılmazdı. 1861'de, Alpler'den geçen ve Fransa ile İtalya'yı
birbirine bağlayan Mont Cenis (Frejus) Tüneli'ni yapmakla görevli İtalyan
mühendis Germain Sommeiller, kayalarda delik delmek için bir pnömatik matkap
geliştirdi. Aslında tünel yapım işi birkaç yıl önce ve tamamen insan gücüne
dayalı olarak başlatılmıştı; bu yeni aygıtın kullanılmasıyla çalışmalar büyük
bir hız kazandı.
Pnömatik aygıtlar için gerekli basınçlı hava
bir kompresörden sağlanır. Kompresör havayı sıkıştırarak, sağlam, çelik bir
tankta depolar; tankın basıncı santimetre kareye 3,5-7 kg arasında tutulur.
Yol işlerinde ve inşaat alanlarında kullanılan kompresörler genellikle tekerleklidir
. Kompresörde kamyonlardakine benzer bir dizel motoru vardır; bu motor tanka
hava basan bir pompayı çalıştırır. Kompresörün otomatik denetim düzeneği, tank
basıncı yeterli düzeye eriştiğinde pompa motorunu yavaşlatır, ama tank basıncı
düştüğünde bu kez motoru hızlandırır ve pompanın daha çok hava basmasını
sağlar. Hava tankı esnek, kauçuk bir hortumla pnömatik aygıta bağlanır;
hortumun ezilmesini ya da yırtılmasını önlemek için çevresi çelik telle
sarılır.
Pnömatik aygıtlar hafiftir, elektrik çarpma
tehlikesi yoktur, kıvılcım ya da duman çıkarmazlar. Bu nedenlerle, atmosferin
temiz tutulmasının gerektiği ya da bir kıvılcım atlamasıyla yangın çıkma
tehlikesinin bulunduğu maden ocağı ve tünel gibi yerlerde kullanılmaya çok
elverişlidirler. Dalgıçlar da sualtı işlerinde pnömatik aygıtlardan yararlanabilirler.
Başlıca iki tip pnömatik aygıt vardır: Hava motoruyla
çalıştırılanlar ve alternatif piston hareketli motorla çalıştırılanlar. Hava
motoru, bir karter içinde dönen bir rotordan oluşur. Kompresörden gelen
basınçlı hava karterden içeri girer, rotora takılı kanatlara çarpar ve rotoru
döndürür. Rotorun göbeğinden çıkan mil ise, işi gerçekleştirecek takıma
bağlıdır. Sıkıştırılmış havayla çalışan taşlama ve parlatma aygıtları, döner
tel fırçalı aygıtlar, matkaplar, tornavida ve lokma takımları bu tiptendir.
Alternatif piston hareketli pnömatik aygıtlar,
sıkıştırılmış havanın etkisiyle ileri geri gidip gelen bir pistonla
çalıştırılır. Piston ileri doğru giderken, kendisine bağlı bir ucu, örneğin bir
kazma ucunu da ileri doğru hareket ettirir. Sert zeminleri kırmaya, gevşetmeye
yarayan kırma ya da kazma aygıtları; kazantaşlarını kırma gibi işlerde kullanılan
çekiç ve keskiler; perçin tabancaları; dökümhanelerde kalıp kumunu sıkıştırmak
için kullanılan tokmaklar bu tür aygıtlardır. Madenlerde kullanılan pnömatik
delme aygıtları da bu biçimde çalışan çekiç türleridir.
Sıkıştırılmış hava pnömatik aygıtlarda olduğu kadar,
kaldırma makinelerini, presleri, şahmerdanları ve başka makineleri çalıştırmakta
da kullanılır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder