Vandallar

 ortaçağın başlarında Avrupa' nın orta kesiminde yaşayan Germen kavimle­rinden biriydi. Roma İmparatorluğu'nun par­çalanmasına yol açan Kavimler Göçü'nde Vandallar'ın önemli rolü oldu. Bugün Almanya sınırlan içinde bulu­nan Oder Irmağı havzasında yaşayan Vandal­lar, ırksal açıdan Gotlar ve Lombardlar'a yakın olmakla birlikte onlarla savaş halindey­diler. İS 4. yüzyılın başlarında Gotlar, Van­dallar'ı bozguna uğrattı. Roma İmparatoru I. Constantinus, Vandallar'a bugünkü Avustur­ya'nın kuzeydoğusunu, Macaristan'ın da batı­sını kapsayan Pannonia'da, Roma uyruğunda yaşama izni verdi.

Vandallar 60 yıl kadar Pannonia'da kaldık­tan sonra Hunlar'ın baskısı sonucu Galya'ya (bugünkü Fransa'da) göç ettiler. Burada Franklar'a yenilince, İS 409'da kralları Gunderich'in önderliğinde Pireneler'i aşarak İs­panya'ya girdiler. Siling Vandallan Endülüs'e, Asding Vandallan da Galicia'ya yerleşti. Ro­ma İmparatorluğu'nun İspanya'yı işgal et­mekle görevlendirdiği Vizigotlar, Siling Vandallan'nı yenilgiye uğrattı. Asding Vandallan ise savaştan kurtulan Siling Vandallan ile birlikte Endülüs'e yerleşti.

Yaklaşık 428'de Roma hükümetiyle bozu­şan Roma'nın Afrika'daki topraklannın yö­neticisi Bonifacius, Vandallar'ı kendi eyale­tinde yerleşmeye çağırdı. 80 bini aşkın Vandal, 428'de başa geçen krallan Genserik komutasında teknelerle Cebelitank Boğazı'nı geçti. Daha sonra yaya olarak Numidya'ya (bugünkü Cezayir) ulaştı. Bonifacius kısa sürede Vandallar'ın Romalılar'dan daha teh­likeli olduğunu görünce İspanya'ya dönmele­rini önerdi, ama iş işten geçmişti. Vandallar Kuzey Afrika'yı ele geçirmek üzere harekete geçti. Kısa sürede bölgenin büyük bir bölümü işgal edildi. 435'te Romalılar'la yapılan ant­laşmaya göre, Kartaca ve çevresi Roma'nın elinde kalacak, öbür altı eyaleti ise Vandallar alacaktı. Böylece Vandallar Roma İmpara­torluğu'nun müttefiki oldu.

Ne var ki, Genserik bu antlaşmaya uymadı. 439'da Kartaca'yı ele geçirdi ve bütün Roma Afrikası'na egemen oldu. Genserik fetihlerle elde ettiklerinden çok, yağma ve soygunlarla ilgileniyordu. Bir Ariusçu Hıristiyan olan Genserik, Katolikler'e baskı uyguladı. Kilise­lerini yakıp yıktı, din adamlanna da kilise hazinelerini gizledikleri yerleri söyletinceye kadar işkence etti. 455'te İmparator III. Valentinianus'un dul eşi Licinia Eudoxia, Bonifacius'la aynı yanılgıya düştü. Kendisine destek olması için Genserik'i Roma'ya çağır­dı. Genserik, Roma'yı işgal edip 14 gün boyunca yağmaladı. Direnme olmadığı için kenti yakıp yıkmadı, yapılara zarar vermedi. Afrika'ya, aralannda Eudoxia ve kız kardeş­lerinin de bulunduğu çok sayıda tutsak ve ganimet götürdü.

477'de Genserik'in yerini oğlu Hunerich aldı. Sonraki iki kral döneminde rahat bir yaşam süren Vandallar savaşçı sertliklerinden vazgeçtiler. 523'te kral olan Hilderich bir Katolik'ti; bu yüzden Katolik Kilisesi'nden yana bir tutum aldı. Ne var ki, Hilderich Vandallar arasında sevilmedi. Savaşçı bir Vandal olan kuzeni Gelimer, Hilderich'i taht­tan indirip hapsettirdi. Bu durum, Hilderich' in yakın arkadaşı olan Bizans İmparatoru I. Jüstinyen'e araya girme fırsatı verdi. Bizans ordusu 533'te, Jüstinyen'in generali Belisarios' un komutasında Afrika'ya çıktı. Vandal ordularının biri uzakta, Sardinya'daydı. Belisarios öbür orduyu yenerek Kartaca'ya girdi. Sardinya'daki ordu geri dönünce, Vandallar Belisarios'a bütün güçleriyle saldırdılar. Çetin bir savaştan sonra gene yenildiler. Teslim olan Gelimer Vandallar'ın bir bölümüyle birlikte Asya'ya sürüldü. Bizans'a karşı diren­meyi seçen Vandallar'ın etkinliği de uzun sürmedi; çoğu Bizans ordusuna alındı, bölge­deki yerli halkla kaynaşarak yavaş yavaş tarihten silindiler.

Vandallar'ın ele geçirdikleri yerleri gözü dönmüş bir biçimde yakıp yıkmaları ve değer­li olan her şeyi talan etmeleri Fransız Devrimi sırasında "vandal" ve "vandallık" terimlerinin doğmasına yol açmıştır. Aslında Vandallar'ın yaptıklan, çağdaşlan olan öteki barbar ka­vimlerin, hatta Roma ve benzeri uygarlıkların yaptıklarından hiç de farklı değildi.