Uzakdoğu Dilleri Ve Edebiyatı,Çince,Japonca,Kore Dili,Çin Edebiyatı,Japon Edebiyatı,Kore Edebiyatı

Genellikle Uzakdoğu olarak bilinen Doğu ve Güneydoğu Asya'da konuşulan birçok dil vardır. Bunlardan en önemli üçü Çince, Japonca ve Kore dilidir.

Çince

Çin-Tibet dil ailesi içinde yer alan en önemli dil olan Çince, Güneydoğu Asya'da yaşayan çok sayıda insanın anadilidir. Çin-Tibet dil ailesi içindeki öbür diller Tibet, Birman ve Lao dilleridir.

Yazılı Çince'nin tarihi 3.500 yıldan daha öncelere kadar uzanır. Çin yazısı sesleri gös­teren harflerle değil, nesneleri ve anlamları temsil eden resimsel simgelerle yazılır. Çince bir sözcüğe bakınca, çoğu zaman onun nasıl söyleneceğini bilemezsiniz. Çince'de yaklaşık 50 bin kadar karakter olmakla birlikte, gün­lük kullanım için bunların 3.000-4.000 kadarı yeterlidir.

Çince karakterler geleneksel olarak yukarı­dan aşağıya doğru okunur. Çince yazıya sayfanın sağ üst köşesinden başlanır. Çince yazılmış bir kitabın ilk sayfası, batı ülkelerin­de yazılmış bir kitabın son sayfasıdır.

En eski karakterlerin bazıları başlangıçta doğrudan doğruya resimdi. Örneğin Q "gü­neş" anlamına gelirdi. Yazının yüzyıllarca süren evrimi sonunda 0 biçimini aldı. Baş­langıçta "Ay" anlamına gelen J), bugünkü ;olan "dağ"LİJ ; -f olan "çocuk" ^olan "el" ^ biçimini alarak değişti.

Çin yazı sistemindeki karakterler iki temel birimden türetilir: Bunlar, sayısı 214'ü bulan kökler ve okunuşa yardımcı olan sesbirimler ya da fonemlerdir. Kendileri de kök olabilen sesbirimler, sözcüklerin nasıl okunacağı konusunda ipucu verir. Sesbirim özelliği olmayan karakterlere "ilkel" denir. Bu tür karakterlerin sayısı 20 ya da 30 kadardır. Bir karakter yalnızca bir kökten bile oluşabilir. Her karakter tek hece olarak söylenir.

Çince'de çoğu zaman iki karakter, her ikisinin anlamını vermek amacıyla birleştiril­miştir. Örneğin, "ağaç" anlamına gelir, "C"da olduğu gibi iki ağaç yan yana gelince, bu "orman" demektir. "Güneş" ile "Ay" birleşince " BE" biçimini alır ve "ışık" anlamı­na gelir. Eski biçimiyle "el" f:, modernleşti­rilmiş olarak iki el M biçiminde yazıldığı zaman "arkadaş" anlamına gelir.

Konuşma dilinde, Çin halkının yaklaşık yüzde 70'i Mandarin dilini kullanır. Aslında, Mandarin dünyada en çok sayıda insanın (610 milyon) konuştuğu bir dildir. Çin'in değişik bölgelerinde birbirine benzemeyen daha bir­çok lehçe konuşulmaktadır. Çin'in kuzeyin­de, Pekin'de oturan bir kişi, güneydeki Kan- tonlu birinin konuştuğu dili anlayamaz. Bu nedenle Çinliler Mandarin dilini temel alarak yeni bir konuşma dili geliştirdiler. Bugün Çin'de okumuş herkes "ulusal dil" olan guo yu (buna aynı zamanda "ortak dil" anlamına gelen putonghua da denmektedir) dilini anla­yabilir. Konuşma dilinin böyle olmasına kar­şılık, yazı dili bütün Çin'de aynıdır.

Çince lehçelerin hiçbirinde birkaç yüz ses­ten fazlası kullanılmaz. Çinliler bu seslere daha büyük bir çeşitlilik kazandırmak için özel bir titrem (ton) sisteminden yararlanır. Bu, Türkçe'de ses tonunun çoğu zaman bir heceden öbürüne geçerken yükselip alçalması gibidir. Mandarin dili, her biri tek bir hecede olmak üzere, dört ses titremi kullanır: Düz, yükselen, alçalan-yükselen ve alçalan. Bir sözcüğün anlamını titremler kadar, o sözcük­teki ünlülerle ünsüzlerin bileşimi de belirler. Örneğin, belli bir titremle çıkarılan ma sesi "anne", başka bir titremle çıkarıldığı zaman "keten", daha başka bir titremle çıkarıldığı zaman "at mı?", dördüncü bir titremle çıkarıl­dığı zaman da "ne?" anlamına gelir.

Japonca

Japonca, Japonya'da yaşayan 122 milyon ve Japonya dışında yaşayan 1 milyon insanın konuştuğu bir dildir. Belli bir Japon lehçesini konuşanlar başka bir Japon lehçesini konu­şanları her zaman anlayamaz. Oysa ülkenin her yerinde ve okullarda öğretilen resmi Japonca'yı herkes konuşup anlayabilir.

Japonca Altay dil ailesi içinde yer alan ve en çok Kore diline yakın olan bir dildir. Ama aralarında Moğol dilleriyle Türkçe'nin de bulunduğu öbür Altay dillerinin birçoğuna benzemez.

Birçok Japonca sözcük birkaç heceden oluşur. Japonca'da toplam olarak yalnızca 100 hece vardır. Sözcükler belirgin bir vurgu olmadan söylenir. Japonca yazı dili dünyanın en karmaşık yazı sistemidir. 1.500 yıl öncesine kadar Japonca'yı yazıya dökmenin olanağı yoktu. Daha sonra, Çin'den ve Kore'den gelen Budacı keşişler bir yazı sistemi geliştir­diler. Bu sistemde kanci denen binlerce Çince karakter kullanılarak Japonca yazı dili oluştu­ruldu. Her iki dilde de "erkek", "insan" anlamına gelen karakter Çince'de rın, Japon­ca'da ise hito olarak okunuyordu. Kökeni Japonca olan ve Çin harfleriyle yazılan söz­cüklere kun sözcükleri denir. Zamanla, Ja­ponlar Çince'den yalnızca karakterleri almak­la kalmadılar, birtakım Çince sözcükler de aldılar, ama çoğu zaman bu sözcüklere yeni anlamlar yüklediler. Çince kökenli bu sözcük­lere Japonca'da on sözcükleri denir.

Japonca Çince'den çok farklı olduğu için yalnızca Çince'den alınan karakterlerle yazıl­ması olanaksızdı. Sözcüklerin bazı bölümleri, özellikle de sözcük sonlarında kanci kullanıl­mıyordu. Böylece, 8. yüzyılda Japonlar, ken­di dillerine özgü bu sözcük parçalarını ve hecelerini kanci'den yararlanarak yazabilecek­leri bir yazı sistemi geliştirdiler. Birer hece belirten bu yeni işaretlere kana deniyordu. Kana, zamanla, hirağana ve katakana denen ve her biri 50 karakter içeren, birbirine paralel iki hece sistemine dönüştü. Japonca batı dillerine göre çok daha az heceli bir dil olduğundan, sözcüklerin yazımı için yalnızca 50 harf yetiyordu.

Başlangıçta hiragana'yı kadınlar, katakana' yı ise din adamları ve resmi görevliler kulla­nıyordu. Bu ikinci gruptakiler genellikle ka­dınların bilmediği arı Çince ile de yazıyorlar­dı. Günümüzde ise hiragana genellikle bütün metinlerde, katakana ise yalnızca (televizyon anlamına gelen te - re - bi gibi) batı kökenli sözcükleri yazmak için kullanılmaktadır. Ay­rıca kana ile birlikte birçok kanci karakteri de bulunabileceğinden bir sözcükte hem kana, hem de kanci karakterleri olabilir.

II. Dünya Savaşı'ndan sonra Japon yöneti­mi yazı sistemini değiştirerek sadeleştirdi. Kanci (Çin) karakterlerinin sayısı gerek res­mi, gerek günlük kullanım için 2.000'den daha aza indirildi, biçimleri de yalınlaştırıldı. Japonca'da her şey, çocukların daha ilkoku­lun ilk yıllarında öğrendikleri kana yazısı ile yazılabildiği için, kanci yazısının büsbütün bırakılmasını isteyenler de oldu. Bugün kanci gelişmesini sürdürürken, halkın okuduğu ki­taplarda olsun, ders kitaplarında olsun, kanci ile kana karışımı bir yazı kullanılmaktadır. Yalnız çocuk kitapları kana karakterleriyle basılmaktadır.

Kore Dili

Altay dil ailesinden olan Kore dilini 39 milyonu Kore Cumhuriyeti (Güney Kore), 18 milyonu ise Kore Demokratik Halk Cumhuriyeti'nde (Kuzey Kore) yaşayan 57 milyon insan konuşur. Kore'nin kuzeyi ile güneyinde konuşulan dil arasında bazı farklılıklar vardır.

Kore dilinde bazı Çince sözcükler de bulu­nur ve bunlar daha önce sözünü ettiğimiz kanci karakterleriyle yazılır. Ne var ki, Ja­ponca'dan değişik olarak, Kore kökenli söz­cükler hiçbir zaman kanci karakterleriyle yazılmaz.

15. yüzyılda bugün Hangul denen, o dö­nemde ise Anmun adı verilen yerel bir fonetik yazı bulunmuştu. Bu yazı Japon yazısı gibi Çince karakterlere değil, Eski Hindistan'ın fonetik Sanskrit alfabesine dayanıyordu. Bu yazıyı uzun süre yalnızca halk kullan­dı. Saray ve ünlü yazarlar 19. yüzyılın sonları­na kadar Çin karakterlerini kullanmayı sür­dürdüler. Oysa bugün Hangutu Kuzey Kore' de herkes kullanmaktadır. Güneyde ise, Çin­ce'den alman karakterler kadar, Hangul yazı­sının kullanımı da, hoş karşılanmamakia bir­likte, hâlâ geçerlidir.

Japonlar 1910'da Kore'yi egemenlikleri al­tına aldıkları zaman, Kore dilinin konuşulma­sını ve öğretilmesini yasaklamışlardı. Ne var ki, II. Dünya Savaşı'ndan sonra Hangul yeniden canlandı. Çin yazısı ise Kore Cumhu- riyeti'nde okullarda hâlâ öğretilmektedir.

Çin Edebiyatı

Çin edebiyatının en eski örnekleri İÖ 6.yüzyıla kadar uzanır. Bunlar "Konfüçyüs klasikleri" diye bilinen yapıtların ilk örnekle­ridir. Çinli büyük düşünür ve eğitimci Kon- füçyüs'e göre sağlıklı bir öğrenim, bu yapıtlar­dan biri olan "Şarkılar Kitabı"yla (yaklaşık İÖ 1000-600) başlar. Konfüçyüsçü geleneğin temel kutsal kitabı sayılan Lun yu ("Söy­leşiler") ise Konfüçyüs'ün söyleşileri sırasında öğrencilerinin tuttuğu notlar ile günlüklerinin toplamıdır. Bu derleme Konfüçyüs'ün kişiliği ve eğitim yöntemi konusunda aydınlatıcı bir belgedir. Konfüçyüs'ün izleyicilerinden biri olan eğitimci Mengzi'nin seçilmiş sözleriyle yaşamını içeren derleme ise yetkin bir düzyazı örneğidir.

Klasik dönemde dinsel önem taşıyan yapıt­lar vermiş, ama Konfüçyüs'ün öğretisine karşı çıkmış üç yazar daha vardır. Laozi'nin yazdığı ve doğal yaşamla ilgili kısa denemelerden oluşan Yüce Aklın Erdemi, daha sonra Laozi' nin öğretisine dayanan Taoculuk'un temel kitabı olarak kullanılmıştır. Zhuangzi ise an­cak yetkin bir insanın özgür olabileceğine inandığı için yapıtlarında böyle bir insan arayışı içinde olmuştur. Genellikle Çin'in en büyük dinsel yazarı sayılan Mozu savaşa karşı yazılarıyla tanınır.

İS 4. yüzyılda Avrupa'da ortaçağ başlar­ken, doğuda Çin edebiyatı altın çağına girdi. Bu dönemdeki büyük yazarların çoğu şairdi. Değişik sanat anlayışları olan ve farklı anla­tım biçimlerini benimseyen bu şairlerin işle­dikleri konular doğadan şaraba, kuzeyin sa­vaş türkülerinden güneyin aşk türkülerine uzanan bir çeşitlilik gösteriyordu. Tao Qian halktan biri gibi davranmaya ve yazmaya önem veren bir şairdi. Doğayla ilgili duyarlı şiirler yazdı. Wang Wei hem şair, hem de ressam ve müzisyendi. Şiirlerinde her zaman resim öğeleri bulunan bu sanatçının resimle­rinde de şiirsel öğeler bulunduğu söylenir. İnsanlardan uzak yaşamayı yeğleyen Li Bo en güzel şiirlerini şarap ve özgür bir yaşam tutkusuyla yazdı.

Du Fu şiirlerinde savaşın, haksızlığın ve açlığın acılarını dile getirdi. Bu yüzden kendi­si toplumsal duyarlılığı olan ilk şair olarak anılır. Yalın halk diliyle yazmayı deneyen ilk önemli Çin şairi ise Bo Juyi'dir. Çin şiirinin aşın bir biçimselliğe kapıldığı dönemde ona yeni bir canlılık kazandıran şair ise Su Dong- po oldu.

Çinliler öykü türünde de yapıtlar verdiler. İS 8. yüzyıla kadar uzanan halk öykülerinin varlığına karşın, öykü ve roman ancak Ming hanedanı (1368-1644) zamanında olgunluğa erişti. Çin edebiyatının belki de ilk gerçek romanı bir eyaleti haraca kesen azılı bir haydutun öyküsüdür. Bu romanı 14. yüzyıl ortalarında pek çok romanın yazarı olan Lo Guanzhong'un yazdığı sanılıyorsa da, o dö­nemde Çin'de çoğu kitaplar adsız olarak yayımlandığı için yazarının kim olduğu kesin olarak bilinmemektedir.

16. yüzyılın başlarında Wu Chengen'in Maymun olarak da adlandırılan Batıya Yolcu­luk romanı yayımlandı. Bu yapıtta becerikli ve kurnaz bir maymunun başından geçen olağanüstü serüvenler anlatılıyordu. 17. yüz­yılda Feng Menglong'un derlediği halk masal­ları büyük ilgi gördü ve geniş yankı uyandırdı. 1792'de ilk eksiksiz basımı yapılan, Cao Zhan' ın Kırmızı Odanın Düşü adlı romanı bugün de en büyük Çin romanı sayılır. Konuşma diline yakın bir dilde yazılmış olan ve büyük bir ailenin çöküşünü anlatan bu roman bir özyaşamöyküsü niteliğindeydi.

1. yüzyılda hem düzyazıda, hem de şiirde önemli bir gerileme görülür. Bu dönemde yazılanlar eski biçimlerin kötü kopyalarından öteye geçemedi. 19. yüzyılda batı edebiyatın­dan ilk çeviriler yapılmaya başlandı.
2. yüzyılın başlarında konuşma dili ile yazı dili arasındaki ayrımı ortadan kaldırıcı giri­şimler oldu. 1921'de hükümet okullarda ulu­sal dil olarak konuşma dilinin kullanılmasına karar verdi. 1937'deki Japon işgali Çinli yazarların ulusal direniş konularına ağırlık vermelerine yol açtı. 1949'da Çin Komünist Partisi iktidara geldikten sonra da, yazarların görevinin halkın bilinç düzeyini yükseltmek olduğu öne sürülerek toplumsal içerikli yapıt­lar yayımlandı. 1970'lerden sonra yeniden batı dillerinden çeviriler yapıldı ve eski yapıt­lar yeniden yayımlandı.

Japon Edebiyatı

Japonya'ya yazının geç girmesinden dolayı, Japon yazarlar, başlangıçta Çince yazıyorlar­dı. Japon edebiyatının ilk önemli yapıtları ÎS 8. yüzyılda ortaya çıktı. Bunlardan Kociki ("Eski Konular Derlemesi") ile Nihon şoki ("Japonya Vakayinameleri") tarih ve mitoloji derlemeleriydi. Her iki yapıtın da çoğu Çince, bazı bölümleri Çince-Japonca karışımı bir dille yazılmıştır. İlk şiir antolojisi ise 4.500'den fazla şiirden oluşan Manyoşu'dur ("On Bin Yaprak Derlemesi"). 759'dan sonra derlendiği sanılan bu yapıt Eski Japon şairle­rinin en önemlilerinin yapıtlarını içeriyordu. Bu derlemenin özelliklerinden biri de antolo­jide saray dışındaki pek çok şairin yapıtlarının yer almasıdır. Şiir Japon kültürünün en önemli öğelerinden biridir. Önemli olaylar genellikle hep şiirle dile getirilir. Ayrıca her yıl şiir yarışmaları düzenlenir.

8.-12. yüzyıllar Japon edebiyatının klasik dönemi olarak bilinir. 9. yüzyılda kana adı verilen karakterlerin kullanılmasıyla Çin yazı sistemi Japonca'ya daha uygun bir yazı haline getirildi. Öykü ve roman türünün büyük çağının başladığı 10. yüzyılda, ilk roman örneği olarak, 8 cm boyunda sevimli bir kızın başından geçenleri anlatan Bambu Budayıcı- sının Öyküsü'nü anmak gerekir.

Şairlerin kurallara çok bağlı oldukları bu dönemde dil ve üslupta kusursuzluk içerikten daha önemliydi. 10. yüzyılın önemli şairleri arasında Ono Komaçi, İse Hanım ve Arivara Narihira gibi saray kadınları da vardı. Başlıca konu aşktı; en çok da ayrılık acısı gibi kederli konulara yer veriliyordu. Gene aynı yüzyılda günlük ve öyküler yazıldı. Günlük yazarları­nın çoğu soylu kadınlardı.

Bunlar arasında iki önemli kadın yazarın yapıtlarını özellikle belirtmek gerekir: Sei Şo- nagun'un (966-1013) günlük türünde yazdığı Başucu Notları ile Murasaki Şikibu'nun (978- 1014) yazdığı ve Japon edebiyatının en önemli romanı sayılan Genci Öyküsü (1010).

1250'ye doğru, yazarı bilinmeyen Helke'nin Öyküsü yazıldı. Bu epik roman 12. yüzyılda Japonya'daki iç savaşı anlatıyordu. Daha son­raki birkaç yüzyıl süresince ülkedeki karışık­lıklar yüzünden önemli edebiyat yapıtları or­taya çıkmadı.

Japon edebiyatındaki bir sonraki gelişme klasik no tiyatrosunun, bunraku denen kukla oyunlarının ve kabuki denen halk tiyatrosu­nun ortaya çıkmasıydı. Japonya'nın en büyük oyun yazarlarından biri Çikamatsu Monzaemon'du (1653-1725). Daha çok kukla tiyatro­su için oyun yazan bu sanatçının oyunları sık sık kabuki gösterileri için de uyarlanıyordu.

İmparatorlukta birliğin sağlandığı ve savaş­ların son bulduğu Tokugava döneminde (1603-1867) edebiyatta gelenekçi eğilimler güçlendi. Konfüçyüsçü düşünceler yüceltildi. 17. yüzyılın başlarında haiku denen 17 heceli, üç dizeli yeni bir şiir türü ortaya çıktı. Bu tü­rün en büyük şairi, binlerce haiku yazmış olan ve birçoklarınca Japonya'nın en yetkin şairi sayılan Matsuo Başo'ydu (1644-94). Başo şiir­lerinde basit imgeler aracılığıyla evrensel ko­nuları işlemekte çok başarılıydı. Tokugava dönemi aynı zamanda "geyşa" adı verilen gü­zel Japon kızlarının hizmet ettiği "eğlence ev­lerinin arttığı bir dönem oldu ve bu edebiyat­ta da yansımasını buldu. Bu evlerdeki yaşantı­yı dile getiren yapıtlar ortaya çıktı. Bu yapıt­larda gelenekçilikten çok yeniliklere, ölüm­süzlükten çok geçici olana önem veriliyordu. Tokugava döneminin ikinci yarısında şair ve romancı İhara Saikaku aşk ve para ile ilgili serüvenlerin yer aldığı romanlar yazdı. Bu ro­manlar okurlar arasında büyük ilgi gördü.

1858'den başlayarak Japonya gezginlerin ve batı kaynaklı düşüncelerin etkisine açıldı. Bu olay Japon şiirinde ve düzyazısında birçok de­ğişikliğe yol açtı. 20. yüzyılın ilk yarısında Emile Zola'nm etkisiyle Doğalcı edebiyat ürünleri ortaya çıktı. Bunun dışında tarihsel, toplumsal, mizahi yapıtlar yayımlandı. II. Dünya Savaşı ise daha başka yenilikler getir­di. Yeni yazarlar hem batı, hem de geleneksel Japon biçimlerini kullandılar.

Eski Japon edebiyatını çağdaş bir tarzda yansıtan Kavabata Yasunari (1899-1972), 1968'de aldığı Nobel Edebiyat Ödülü'yle Ja­pon edebiyatının evrenselliğini kanıtladı. Karlar Ülkesi (1948), Kiyoto (1962) gibi yapıt­larında ölüm, doğa ve insanı işledi. Yalnız kendi ülkesinde değil, batıda da en çok oku­nan Japon yazar ise Mişima Yukio'dur (1925- 70). Bir Maskenin İtirafları (1949) en önemli romanlarından sayılır. Akutagava Ryunosuke (1892-1927), İbuse Masuci (doğumu 1898), Tanizaki Cuniçiro (1886-1965) da Japonya' nın önde gelen roman yazarlarıdır. Abe Ko- bo (doğumu 1924) bireyin yanlızlığını vurgu­layan oyunlar ve romanlar yazdı. 1962'de ya­yımlanan Kum Tepeciğindeki Kadın adlı ro­manının filme uyarlanmasıyla uluslararası ün kazandı.

Kore Edebiyatı

İÖ 57 öncesinde, kabile döneminde Kore'de sanat toplumsal bir etkinlikti. İnsanlar doğay­la iç içe oldukları için toplu olarak şiir ve şarkı söyler, dans ederlerdi. Bundan sonra gelen üç krallık döneminden birincisi sırasında (ÎÖ 57- İS 935) Kore kültürü Çin'in etkisi altına girdi. Yapıtların çoğu, özellikle şiir Çince olarak ya­zılıyordu. Çin kültürüyle birlikte gelecekteki yaşamı konu alan Budacı düşünce de Kore'ye egemen oldu. Gene bu dönemde daha önce kuşaktan kuşağa anlatılmış olan efsaneler, kahramanlık öyküleri, hayvan masalları yazı­ya döküldü. 935-1392 döneminde ise yerel tanrılar ve Buda için düzenlenen şenliklerde okunan yeni bir şiir türü ortaya çıktı. Kore Savaşı'ndan (1950-53) sonra ülkenin bölün­mesi edebiyatın gelişmesini büyük ölçüde et­kiledi.