PASCAL, Blaise

PASCAL, Blaise (1623-1662). Fransız mate¬matikçi, fizikçi ve filozof Blaise Pascal daha çocukken matematik konusunda olağanüstü yeteneğini ortaya koydu. 16 yaşındayken yaz¬dığı Essaipour les coniques (1640 "Koniklere İlişkin Deneme") adlı kısa çalışmasıyla büyük matematikçi Rene Descartes'ın bile ilgisini çekmeyi başardı. Vergi mahkemesi başkam olan babasının vergi hesapları için çok zaman harcadığını gören Pascal, 1642-44 arasında, dişli çarklarla çalışan ve toplama çıkarma işlemleri yapabilen bir hesap makinesi geliş¬tirdi. Bu aygıt ilk mekanik hesap makinesiydi. Pascal'ın matematik alanındaki öbür başarıları arasında, diferansi¬yel hesap ve olasılık kuramına katkıları sayıla-bilir.

Fizik alanında da Pascal'ın çok büyük katkıları olmuştur. 1643'te İtalyan Evangelista Torricelli, yeryüzündeki her şeyin üzerinde bir hava basıncı olduğunu gösteren ve bu basıncı ölçen barometreyi bulmuştu. Pascal deniz düzeyinden yükseğe çıkıldıkça hava basıncının azalması gerektiğini düşündü ve 1648'de gerçekleştirdiği deneyle bunu kanıtla¬dı. Bu deneyde Pascal'ın kardeşi, Auvergne' deki Puy de Dome Dağı'na çıkarak cıvalı bir barometre ile yaptığı ölçümlerle, yükseldikçe hava basıncının düştüğünü ortaya koydu.

Pascal, akışkanlarla ilgili çalışmaları sonu¬cunda Pascal yasası olarak bilinen önemli bir ilkeyi ortaya koydu. Bu ilkeye göre kapalı bir kapta hareketsiz durumda bulunan bir akışka¬nın (sıvı ya da gazın) herhangi bir noktasında¬ki basınç değişimi, değerinde bir değişme olmadan akışkanın her yerine ve kabın çeper¬lerine iletilir. Hidrolik pres ve hidrolik fren bu ilkeye dayanarak yapılmıştır. Uluslararası Birimler Sistemi'nde basınç birimi olan pascal (Pa) da adını bu ünlü bilim adamının adından almıştır.

1646'da babasının hastalığı sırasında baba¬sına bakan Jansenci iki din adamıyla tanışan Pascal, adını Piskopos Cornelius Jansen'den alan ve Katoliklik'i özel bir biçimde yorumla¬yan bu dinsel akımla ilgilenmeye başladı. 1655'te geçirdiği bir araba kazasından sonra bütün ilgisini bu akıma yöneltti ve Jansen- cilik'in Fransa'daki önemli merkezlerinden biri olan Port Royal Manastırı'na girdi.

Pascal'ın önemli yapıtları arasında, 1654'te yazdığı Traite du triangle arithmetique (1665; "Aritmetik Üçgenin İncelenmesi"), De Ves- prit geometrique (1658; "Geometri Anlayışı Üzerine"), Experiences nouvelles touchant le vide (1647; "Hava Boşluğuna İlişkin Yeni Deneyler") ve 1651'de yazdığı Traites de lyequilibre des liqueurs et de la pesanteur de la masse de Vair (1663; "Sıvıların Dengesi ve Hava Kütlesinin Ağırlığı Üzerine İnceleme¬ler") sayılabilir.